تغییر الگوی بیماری‌ها و مرگ سالمندان در ایران

به گزارش ایسنا، افزایش جمعیت سالمندان یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن حاضر است. جهان در دهه‌های اخیر سرعت زیادی را در پیر شدن جمعیت تجربه کرده است و ایران نیز از این روند عقب نمانده است. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند نسبت سالمندان در بسیاری از کشورها رو به رشد است و برآورد می‌شود در سال‌های آینده سهم سالمندان در خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از دو برابر شود. ایران هم همین مسیر را طی می‌کند و داده‌ها نشان می‌دهند جمعیت بالای ۶۰ سال کشور نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است. این افزایش سریع سبب شده توجه بیشتری به وضعیت سلامت سالمندان و الگوهای مرگ و میر آن‌ها صورت گیرد. زیرا هرچه جمعیت سالمندان بیشتر شود، مدیریت بیماری‌های رایج در این سنین نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

گذشته از تغییرات جمعیتی، الگوی بیماری‌ها هم دگرگون شده است. سال‌ها قبل مرگ‌ها بیشتر ناشی از بیماری‌های عفونی بود اما با بهبود شرایط بهداشتی، مرگ به سمت بیماری‌های غیرعفونی حرکت کرد. این بیماری‌ها معمولاً مزمن و طولانی‌مدت هستند و بیشتر در سنین بالا رخ می‌دهند. افزایش امید به زندگی در ایران به بیش از ۷۵ سال، همراه با رشد سهم سالمندان، باعث شده بخش زیادی از بار بیماری‌ها در گروه‌های مسن متمرکز شود. به همین دلیل شناخت دقیق علت‌های مرگ سالمندان می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت سلامت کشور ارائه کند و مسیر سیاستگذاری را مشخص‌تر سازد.

در همین زمینه محمد ترکاشوند مرادآبادی از گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه یزد و یک همکار هم دانشگاهی، پژوهشی را درباره تغییرات علت مرگ سالمندان ایران در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۴۰۰ انجام داده‌اند. این دو پژوهشگر با تکیه بر داده‌های معتبر تلاش کرده‌اند نشان دهند آیا علت‌های مرگ سالمندان ایران در حال تغییر است و کدام عوامل سلامت این گروه را بیشتر تهدید می‌کند.

در این مطالعه، داده‌ها از مطالعه جهانی بار بیماری‌ها در سال ۲۰۲۱ استخراج شده و علت‌های مرگ بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها بررسی شده است. پژوهشگران میزان مرگ را بین گروه‌های سنی و زنان و مردان مقایسه کرده‌اند تا بتوانند تصویری دقیق‌تر از وضعیت ارائه دهند. این رویکرد به آن‌ها اجازه داده تا روندهای ۴۰ ساله را با هم مقایسه کنند و نشان دهند کدام بیماری‌ها در این مدت پررنگ‌تر یا کم‌اهمیت‌تر شده‌اند.

بر اساس یافته‌های این بررسی، مرگ سالمندان ایران طی چهار دهه روند افزایشی داشته است. تعداد مرگ‌های ثبت شده از ۶۹ هزار مورد در سال ۱۳۶۰ به ۳۶۰ هزار مورد در سال ۱۴۰۰ رسیده است. این عدد نشان می‌دهد سهم سالمندان از مجموع مرگ‌ومیر کشور از ۱۹ درصد به بیش از ۶۳ درصد رسیده است.

همچنین مرگ و میر در مردان بیشتر از زنان گزارش شده و بیش از ۹۰ درصد مرگ سالمندان ناشی از بیماری‌های غیرواگیر بوده است. بیماری‌های قلبی، سرطان، دیابت و اختلالات عصبی بیشترین نقش را در این مرگ‌ها داشته‌اند و سهم دیابت و اختلالات عصبی طی سال‌های اخیر افزایش یافته است.

نتیجه‌گیری پژوهش نشان می‌دهد بیماری‌های غیرواگیر معمولاً قابل درمان قطعی نیستند و هزینه‌های زیادی به نظام سلامت تحمیل می‌کنند. به همین دلیل مهم‌ترین راه کاهش مرگ و میر سالمندان پیشگیری است. پژوهشگران تاکید می‌کنند سیاست‌های بهداشتی باید بر فعالیت‌های پیشگیرانه، ترویج سبک زندگی سالم و آموزش سلامت متمرکز شوند. این کار نیازمند همکاری وزارت بهداشت با سایر نهادهای اجتماعی است چون تغییر سبک زندگی با اقدامات یک بخش تنها ممکن نیست.

بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در این پژوهش که در «فصلنامه سالمند» وابسته به دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی منتشر شده‌اند، سطح بالای مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و سرطان طی پنج دهه اخیر همچنان ثابت مانده و نیاز به برنامه‌ریزی جدی دارد. همچنین اختلالات عصبی از دهه ۸۰ به بعد روند صعودی داشته است.

در مورد دیابت نیز روند زنانه شدن این بیماری مشاهده شده و مرگ‌ومیر ناشی از آن در زنان سالمند افزایش قابل توجهی داشته است. بسیاری از علت‌های دیگر مرگ نیز از دهه ۸۰ افزایش یافته‌اند. چون این بیماری‌ها معمولاً ناتوان‌کننده هستند و به سرعت منجر به مرگ نمی‌شوند، لازم است مطالعه‌های دیگری درباره بار بیماری‌ها و سطح ناتوانی در دوران سالمندی انجام شود تا سیاست‌گذاری دقیق‌تری صورت گیرد.

پژوهشگران در انتها تاکید کرده‌اند که جامعه باید از اکنون برای دوره سالمندی نسل‌های جوان آماده شود و آموزش سبک زندگی سالم از سنین پایین آغاز گردد.