تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب؛ تاسیساتی برای بازیافت مواد و انرژی

آلودگی منابع آب‌‌‌ زیرزمینی با فاضلاب شهری

فاضلاب‌‌‌های شهری آلاینده‌های مختلفی دارد که بخشی از آنها به صورت ذرات معلق و بخشی به صورت محلول در آب‌ هستند. طبیعتا اگر فاضلاب در آب‌‌‌های سطحی دفع شود هر دو مورد ذرات معلق و محلول به‌خصوص مواد آلی می‌‌‌توانند بر آب‌‌‌های پذیرنده موثر باشند. در شهرها که فاضلاب‌‌‌ها ممکن است به آب‌‌‌های زیرزمینی تخلیه شوند ترکیبات محلول می‌‌‌توانند آب‌‌‌های زیرزمینی را آلوده کنند. مواد محلولی که از لایه‌‌‌های خاک عبور خواهند کرد عمدتا دترژن‌‌‌ها (مواد شوینده) هستند و حجم این مواد در آب‌‌‌های زیرزمینی در برخی نقاط تهران قابل‌توجه است. همین‌طور نیترات در برخی چاه‌‌‌های تهران بالاتر از حد مجاز برای آب آشامیدنی است. این امر نتیجه دفع غیر‌‌‌بهداشتی فاضلاب‌‌‌ها به چاه‌‌‌های جذبی در مدت طولانی و سال‌های گذشته است. بنابراین در مجموع اگر بخواهیم آب‌‌‌های زیرزمینی را که سرمایه ارزشمندی برای مصارف شرب، کشاورزی و... است و در طول سالیان ذخیره می‌شود محافظت کنیم، راهی جز تصفیه فاضلاب‌‌‌ها و جلوگیری از ورود فاضلاب به آب‌‌‌های زیرزمینی نداریم.

تصفیه فاضلاب در سایر کشورها

در کشورهای توسعه‌یافته فاضلاب‌‌‌های شهری و روستایی تصفیه شده و جمعیت تحت پوشش قابل‌توجهی دارند. اما خیلی از کشورها به این شدت که کشور ما به پساب نیاز دارد احتیاج ندارند. در ایران که میزان بارندگی نسبت به متوسط جهانی کمتر است، ما به قطره‌قطره پساب برای مصارف صنعتی، کشاورزی، پرورش آبزیان و... نیاز داریم؛ بنابراین در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته از نظر جمعیت پوشش خدمات تصفیه فاضلاب عقب هستیم؛ اما در مقایسه با سال‌های گذشته، هم به لحاظ نوآوری در سیستم‌های تصفیه و هم به جهت جمعیت تحت پوشش و خدمات شرایط بهتری داریم.

استانداردهای پساب

براساس رویکرد سازمان بهداشت جهانی متناسب با کاربرد پساب، استانداردهای محیط‌زیستی آن تعیین می‌شود؛ به‌گونه‌‌‌ای که برای پساب باید استانداردهایی در سطوح متفاوت تعیین کنیم. پساب مورد استفاده برای آبیاری محصول کشاورزی که خام استفاده می‌شود استانداردهای خاص، فناوری پیشرفته‌‌‌، نظارت و پایش ویژه نیاز دارد؛ اما مقرون به صرفه است که از پساب برای کشاورزی غیرمثمر مانند پرورش گونه‌‌‌های گیاهی که از چوب یا ریشه آنها بهره گرفته شود استفاده کنیم؛ چرا که این پساب سطح استانداردسازی کمتری دارد. این نوع کاربردها در کشور ما بیشتر قابل توصیه است. در این زمینه برنامه‌‌‌ریزی مشترکی بین وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت لازم است. در کشاورزی باید با انتخاب کشت مناسب استانداردهای پساب را انتخاب کنیم؛ هزینه‎‌‌‌های تصفیه را کاهش دهیم و بتوانیم تصفیه فاضلاب را در کشور توسعه دهیم.

پساب برای مصارف صنعت و کشاورزی

در ایران با توجه به مصرف عمده آب در بخش کشاورزی و به دلیل شرایط خشکسالی، در همه مناطق و استان‌‌‌های کشور به پساب نیاز داریم. اولویت مصرف پساب بخش کشاورزی است اما با رعایت استاندارد پساب و رعایت کشت مناسب؛ در این صورت می‌‌‌توانیم در تمام استان‌‌‌ها از پساب استفاده کنیم. همچنین استفاده از پساب تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب محلی در شهر تهران برای آبیاری فضای سبز شهری با رعایت استانداردهای محیط‌زیستی ظرفیت خوبی است. در این صورت تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب با داشتن تکنولوژی باید کیفیت میکروبی و انگلی پساب را ارتقا دهند. در حال حاضر، استانداردهای پساب تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب بسیار مناسب است و برای صنایع نیز به‌کارگیری پساب محدودیتی ندارد و با توجه به محصولات خود در صورت لزوم می‌‌‌توانند تصفیه مجدد داشته باشند. هیچ کاربردی برای پساب با این سطح فناوری که در کشور وجود دارد با لحاظ ملاحظات بهداشتی محدودیتی ندارد.

تاسیسات بازیافت مواد و انرژی

نگاه دنیا به تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب تغییر کرده است و سال‌هاست در دنیا تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌های فاضلاب را به نام تاسیسات بازیافت مواد و انرژی نام‌گذاری می‌کنند. در مراحل تصفیه فاضلاب مهم‌ترین ماده بازیافتی آب است؛ همچنین لجن حاصل از فرآیند تصفیه به عنوان کود، تقویت‌‌‌کننده و اصلاح‌‌‌کننده بافت خاک می‌‌‌تواند باشد. حتی در خطوط منتهی به تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌ها با توجه به شرایط در بخش‌‌‌هایی از مسیر تولید برق انجام می‌شود. باید نگاهمان به تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌ها به عنوان تاسیساتی که مواد و انرژی را بازیافت می‌کنند، تغییر کند. با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان در سطح کشور باید تصفیه فاضلاب را به اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل کنیم تا با نگاه سودآوری سرمایه‌گذاران خصوصی وارد این عرصه شوند و با اصلاح رویکرد، احداث تصفیه‌‌‌خانه‌‌‌ها، شبکه فاضلاب و خدمات را حتی در روستاها گسترش دهیم.