نخستین اعلان رسمی درباره طرح زوج و فرد در تهران

خودروهای دولتی، آمبولانس‌ها و خودروهای پلیس مستثنی بودند. البته اجرای این طرح منوط به اجرای دو برنامه دیگر بود: یکی تامین پارکینگ و دیگری وجود وسایل نقلیه عمومی کافی در این محدوده. به این ترتیب، برای کسانی که مجاز نبودند با خودروشان وارد این محدوده شوند، باید به اندازه کافی پارکینگ ایجاد می‌شد تا بتوانند با متوقف کردن خودروهایشان در این پارکینگ‌ها، بقیه مسیر را با وسایل نقلیه عمومی (مثل اتوبوس و تاکسی) طی کنند. موضوع دیگر هم در دسترس بودن اتوبوس و تاکسی بود تا آنهایی که با خودروشان اجازه ورود به محدوده را نداشتند، سریع‌تر به کارهایشان برسند.

آن موقع این‌طور پیش‌بینی شده بود که همزمان با طرح زوج و فرد، طرح جمع‌آوری خودروهای فرسوده نیز به اجرا گذاشته شود که تعدادشان در تهران آن زمان حدود ۲۰۰هزار دستگاه اعلام شده بود. اما سیاست‌های دولت باعث شد این طرح نتواند خروجی موثری داشته باشد. از یک طرف سود بازرگانی و مالیات و عوارض گوناگون باعث می‌شد که صاحبان خودرو تا آخرین نفس از خودروی خود کار بکشند و از سوی دیگر طرح جمع‌آوری خودروهای فرسوده اگرچه موجه و قابل قبول بود، دولت نتوانسته بود تسهیلاتی برای صاحبان این خودروها فراهم کند تا بتوانند خودروی دیگری را جایگزین خودروی دودزا و قدیمی خود کنند. بنابراین برای کسانی که وضع مالی خوبی نداشتند، چاره‌ای جز استفاده از همین وسایل نقلیه نبود.

 طرح اصلاح و بهسازی خودروها

 به دنبال انتشار مطالبی درباره آلودگی هوای تهران که از جمله اقدامات نهضت ملی مبارزه با آلودگی محیط زیست بود، اداره راهنمایی و رانندگی اعلام کرد از ۱۳دی۱۳۵۶ از حرکت وسایل نقلیه دودزا در سطح شهر تهران جلوگیری خواهد کرد. این تصمیم شامل همه وسایل نقلیه از موتورسیکلت تا اتوبوس‌های شرکت واحد و کامیون‌ها اعم از شخصی یا دولتی می‌شد. علاوه بر این، در جلسه هیات دولت در ۱۲دی تصمیماتی درباره پاکسازی هوای تهران گرفته شد.  داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردی، در پایان این جلسه برای خبرنگاران سخنرانی و از تصمیمات دولت برای رفع معضل آلودگی هوای شهر تهران صحبت کرد. از مهم‌ترین تصمیمات دولت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 ۱- ممنوع کردن ورود خودروهایی که موتور آنها با استانداردهای پذیرفته‌شده مطابقت ندارد ۲- طرح‌ریزی برای بی‌خطر کردن موتور خودروهای ساخت داخل ٣- خرید صدها اتوبوس مدرن و بی‌دود برای اتوبوسرانی تهران ۴- گازسوز کردن تدریجی تاکسی‌های تهران طی سه سال آینده ۵- جلوگیری از سوزاندن زباله در تهران و حومه آن ۶- رفع اشکالات گازسوز کردن کوره‌های اطراف تهران در آینده‌ای نزدیک ۷- توسعه استفاده از گاز لوله‌کشی در همه واحدهای صنعتی حومه تهران. 

در کنار کنترل وسایل نقلیه، استاندارد کردن خودروهای ساخت داخل هم باید در دستور کار قرار می‌گرفت. درخواست تامین اعتبار برای خرید اتوبوس‌های مورد نیاز شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه برای بهبود وضع ترافیک تهران نیز اقدامی در همین زمینه بود. در سال۱۳۵۰ بین شرکت واحد اتوبوسرانی و شرکت لیلاند موتور قراردادی امضا و تنظیم شد که براساس آن ۲۰۰دستگاه اتوبوس دوطبقه، هر یک به مبلغ ۳میلیون‌ و پانصدهزار ریال، خریداری شد. همچنین طبق تصمیم دولت در سال۱۳۵۱ مقرر شد ظرف پنج سال همه اتوبوس‌های فرسوده شرکت واحد تعویض شود و هر سال چهارصد دستگاه  اتوبوس خریداری و به شرکت واحد تحویل داده شود. در اجرای این طرح برای بار اول قرارداد خرید ۲۰۰دستگاه بنز یک‌طبقه و ۲۰۰دستگاه لیلاند دوطبقه منعقد شد و تا پایان سال۱۳۵۲ همه چهارصد دستگاه تحویل شد.

  وصول عوارض از خودروها برای جلوگیری از آلودگی هوا

 وصول مالیات از خودروهای پلاک سفید تهران یکی دیگر از اقداماتی بود که دولت برای کنترل ترافیک و کاهش آلودگی هوا انجام داد. البته دریافت مالیات کافی نبود و همراه آن باید از افزایش جمعیت پایتخت جلوگیری می‌شد و برای تهیه وسایل نقلیه عمومی مناسب و سریع اقداماتی صورت می‌گرفت. همه خودروهای تا چهار سیلندر باید ۵۰۰۰ریال، خودروهای شش سیلندر ۱۰۰۰۰ریال و خودروهای هشت سیلندر هم ۳۰۰۰۰ریال عوارض می‌پرداختند. مقرر شده بود این مالیات‌ها در قالب طرح بهبود عبور و مرور شهر تهران صرف خرید املاک و اراضی مورد نیاز برای احداث بزرگراه‌ها و شاهراه‌ها و پل‌ها و سایر پروژه‌های مربوط شود. علاوه بر این، بخشی از این مالیات‌ها به طرح احداث راه‌آهن شهری تهران و حومه، خرید اتوبوس و احداث توقفگاه و خرید لوازم یدکی برای اتوبوس‌های شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه اختصاص می‌یافت.

 بخشی از مقاله‌‌ای به قلم محسن پرویش