سه شنبه 25 آذر 1404
Tuesday, 16 December 2025
با اصلاح قانون انتخابات شوراهای شهر، رقابت برای کسب ۲۱ صندلی شورای شهر در تهران وارد دوره جدیدی شده است که قانونگذاران از آن تحت عنوان «انتخابات تناسبی» یاد میکنند. آنها هدف از اجرای آزمایشی این شیوه جدید را پایان دادن به حضور صفر یا صدی یک سلیقه یا گرایش در مدیریت شهری معرفی کردهاند و امیدوارند پس از موفقیت جایگزینی «نظام تناسبی» به جای «نظام اکثریتی» در تهران، در ادوار بعدی آن را در شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر و سپس در انتخابات مجلس شورای اسلامی اجرا کنند.
به گزارش ایرنا، برگزاری انتخابات تناسبی در ایران مانند هر پدیده بدیعی موافقان و مخالفان خودش را دارد، موافقان آن را تمرینی برای رشد و بلوغ سیاسی و زمینهای برای افزایش مشارکت شهروندان در انتخابات میدانند اما مخالفان بر این باور هستند که زیرساختهای اجرای این شیوه هنوز در ایران فراهم نشده است.
با این حال هرگاه سخن از نهاد شورا و شهرداریها بویژه شهرداری کلان شهر تهران به میان میآید، بلافاصله توجه افکار عمومی به سمت استفاده سیاسی از جایگاه شورا و شهرداری برای بالارفتن از پلههای سیاسی در سلسله مراتب نظام حکمرانی کشور جلب میشود. این ذهنیت در حالی به یک باور عمومی تبدیل شده که نهاد شورا و شهرداریها فینفسه برای ارائه خدمات شهری به شهروندان تشکیل شدهاند؛ وظیفهای که در قانون اساسی نیز به آن تصریح شده است.
اعضای شوراها در ادوار گوناگون بارها در زمینه آسیبهای ورود بازهای سیاسی و جناحی به نهاد شورا و شهرداری هشدار دادهاند اما علیرغم تمام این هشدارها، نهاد شورا در کشورمان هنوز به طور کال به محلی برای بحث و گفتگوی تخصصی بر سر مسائل شهری تبدیل نشدهاست تا بتواند آن گونه که شایسته است گرهی از مشکلات زندگی روزمره مردم باز کند.
در راستای آسیبشناسی چالش فوق، راهکارهای خروج از آن و نیز ارزیابی برگزاری «انتخابات تناسبی» در تهران با «الهام فخاری» عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران و از اعضای مرکزی حزب اعتماد ملی گفتوگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
فخاری در پاسخ به پرسشی درباره اهمیت و جایگاه شوراهای اسلامی شهر و روستا در ساختار حکمرانی کشور، گفت: اهمیت شوراهای شهر و روستا کم و بیش بر کسی پوشیده نیست هر چند این اصل قانون اساسی با تاخیر در کشور اجرا شد اما از زمان دولت اصلاحات که اولین دوره انتخابات شوراها برگزار شد تاکنون که ششمین دوره آن بر سر کار است به طور نسبی شوراهای پایه (شوراهای شهر و روستا) برای مردم شناخته شدهتر هستند اما نقش و اهمیت شوراهای فرادست (شوراهای عالی استانها) به علت محدودیت وظایف و مسئولیتها و ابهام در تعریف این وظایف هنوز برای بسیاری افراد روشن نشده است.
وی افزود: سیاستگذاری و نظارت برای تحقق عادلانه برنامهها و سیاستهای کلان از جمله وظایف شوراهای عالی استانها است. با این وجود باید گفت در حالیکه شوراهای پایه شهردار را انتخاب میکنند اما سطوح متناظر آن در شوراهای فرادست مانند انتخاب فرمانداریها و استانداریها تعریف نشده است؛ به همین دلیل تعریف روشن وظایف و بسط اختیارات این نهاد فرادستی از جمله مواردی است که باید به آن پرداخته شود.
عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران با بیان اینکه شورای عالی استانی میتواند بر عملکرد استاندارها نظارت کند تا نیازهای شهروندان به صورت عادلانه و متناسب با توسعه همه جانبه پاسخ داده شود، تصریح کرد: مثلا در دور پنجم شورای تهران با بررسیهایی که انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که شبکه ریلی انبوه میتواند بسیاری از مسائل تهران را حل کند و این موضوعی است که در سطح شورای عالی استان قابل پیگیری و نظارت است.
در سطح کلان نمایندگان این شورای فرادستی میتوانند لوایحی را برای حل مسائل و مشکلات استانها تهیه کرده و به نمایندگان مجلس ارائه کنند. با این حال هنوز این نهاد فرادستی تحرک لازم و تنوع ارائه لایحه را نداشته است.
شورای عالی استانی میتواند بر عملکرد استاندارها نظارت کند تا نیازهای شهروندان به صورت عادلانه و متناسب با توسعه همه جانبه پاسخ داده شود.
فخاری با تاکید بر ضرورت آسیبشناسی نقصهایی که تاکنون در انجام وظایف شوراها وجود داشته، تصریح کرد: باید مشخص شود وظایف شوراها دقیقا چیست و چگونه میتوانند به پیشبرد امور شهر کمک کند؟ هر دوره، شوراها تا چه حد توانستهاند در انجام تکالیف خود موثر باشند؟ به هر حال در هر انتخاباتی که برگزار میشود فعالان سیاسی نیز حضور دارند و مدیریت شهرها نیز حوزه «قدرت شهری» است بنابراین حضور چهرههای سیاسی در این حیطه عجیب نیست اما اگر شوراها به پایگاه ستادی برای انتخابات سطوح بالاتر تبدیل شوند در این صورت از انجام وظایف خود منحرف میشوند و باید از بروز این وضعیت پیشگیری شود.
وی ضمن انتقاد از برجسته کردن نقاط منفی شوراها اظهار کرد: متاسفانه آنقدر که به بیان نکات منفی شوراها پرداخته میشود درباره نقاط مثبت آنها سخن گفته نمیشود تا آسیبهایی که شورا به آن مبتلا است به صورت منطقی بررسی و رفع شوند.
شهرداری تهران هرچند یک نهاد عمومی و خدماتی است اما نه تنها در ایران بلکه در همه دنیا یک نهاد سیاسی نیز تلقی میشود مثلا در انتخاب شهردار نیویورک معنای سیاسی و مدنی از آن استنباط شد اما به معنای بازماندن این نهاد در خدمترسانی به مردم نیست.
عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی با بیان اینکه از جمله نقاط مثبت شوراها این است که در به رسمیت شناختن بیشتر سبک زندگی مردم نقش شایانی دارند، تصریح کرد: ارتباط صنوف، خیریهها، سازمانهای مردمنهاد از طریق شوراها سازمان یافتهتر میشود و نگاه اجتماعی به شهرها توسعه پیدا میکند.
بسیاری از مقررات شهری بوِیژه در تهران حاصل اداره شورایی شهر است زیرا بر اساس نص صریح قانون اساسی مردم باید بتوانند امور خودشان را اداره کنند. به عنوان مثال یکی از نمونههای محسوس خدمات اجتماعی شوراها پیگیری، تأسیس و ارائه خدمات باکیفیت از طریق گرماخانهها بود.
ارتباط صنوف، خیریهها، سازمانهای مردمنهاد از طریق شوراها سازمان یافتهتر میشود و نگاه اجتماعی به شهرها توسعه پیدا میکند
فخاری با تاکید به تفاوت نگاه شهرداران و اعضای شورای شهر به مسائل شهری، گفت: هنگامی که اعضای شورای شهر، مسائل مردم شهر از جمله امور اجتماعی و فرهنگی را در دستور کار قرار میدهد، شهر بهتر اداره میشود. این مسئله در تصویب بودجه شهر نیز جاری است؛ وقتی بودجه به صورت شورایی بررسی و تصویب شود، نقاط مثبت و منفی آن در نظر گرفته میشود زیرا ریشه بسیاری از اتفاقات خوب و بد که برای شهر میافتد در همین بودجه نهفته است. در پنجمین دوره شوراهای شهر تهران برای اولین بار در حوزه مدیریت شهری، بودجه را به زبان ساده برای همگان آماده و آن را به شهروندان تهران ارائه کردیم.
وی افزود: یکی دیگر از نقاط برجسته عملکرد شوراها مصوبه برج باغها و لغو آن در دو دوره مختلف یعنی شورای چهارم و پنجم تهران بود. در دوره چهارم شورای شهر تهران، این مصوبه تصویب شد اما به علت تخریب بسیاری از باغهای شهر در مناطق یک تا سه، کمیسیون شهرسازی شورای پنجم در سال ۱۳۹۶ آن را لغو کرد.
با این حال در ادوار مختلف شاهد نقیصههایی در عملکرد شوراها نیز بودیم که نیازمند توانمند کردن اعضای این نهاد است. البته این توانمندی به معنای آموزش دواطلبان شوراها پیش از انتخابات نیست بلکه باید شهروندان را از زمان مدرسه به تکالیف و وظایف شوراها آگاه کرد.
عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران در ارزیابی برگزاری انتخابات تناسبی در هفتمین دوره شورای شهر تهران، اظهار کرد: این شیوه برگزاری انتخابات تدبیری است تا رأی خام به سمت رای به رویکردها تغییر کند. در انتخابات تناسبی در واقع دیدگاهها به رای گذاشته میشوند و نسبت به اینکه کدام دیدگاه چند درصد رای را توانسته کسب کند، افراد متناسب با آن دیدگاه در شوراها حضور پیدا میکنند.
اما چون این درصدها یا نسبتها به صورت لیستی تعیین و محاسبه میشوند باید دید چه ساز و کاری برای نظارت بدوی بر فرد منتخب وجود دارد؟ احزاب باید راهحلی برای برخورد با افرادی که از وظایف خود عدول میکنند، بیابند. البته این ابهامات طبیعی است و باید تجربه کنیم تا بیاموزیم.
در انتخابات تناسبی در واقع دیدگاهها به رأی گذاشته میشوند و نسبت به اینکه کدام دیدگاه چند درصد رأی را توانسته کسب کند، افراد متناسب با آن دیدگاه در شوراها حضور پیدا میکنند.
فخاری افزود: این مسئله در حیطه وظایف برگزارکنندگان انتخابات نیست بلکه حامیان لیستها باید تدبیری در این زمینه داشته باشند و پرداختن به این نکته از مسائل حائز اهمیت در انتخابات پیشرو است. اما به طور کلی برگزاری انتخابات تناسبی و رأی به دیدگاهها، رشد در مسیر شوراها محسوب میشود. این شیوه در انتخابات آتی به صورت آزمایشی در تهران برگزار میشود تا معلوم شود چه میزان به نفع شهر و مردم آن است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا انتخابات تناسبی میتواند کمکی به افزایش مشارکت مردم کند؟ گفت: امیدوارم این اتفاق بیفتد اما افزایش مشارکت مردم در گروی آگاهی بخشی به آنها و بیان چگونگی اثربخشی عضو شورا در آینده شهر است.
اگر مردم همچنان ندانند که انتخاب یک عضو شورای شهر چگونه میتواند تغییرات مثبتی را که مدنظر آنها است، رقم بزند و سرنوشت شهر را تغییر دهد باز هم مسئله مشارکت دغدغه سیاستگذاران خواهد بود. مردم باید به این نتیجه برسند که انتخابهای آنها در آینده شهر اثربخش است و با شرکت در انتخابات، شهر در مسیر خواسته آنها قرار میگیرد.
مشارکت مردم در گروی آگاهی بخشی به آنها و بیان چگونگی اثربخشی عضو شورا در آینده شهر است
عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی با بیان اینکه انتخابات تناسبی گامی در مسیر بالنده شدن شوراها است، تصریح کرد: این شیوه برگزاری انتخابات، تجربه جدید و گامی در مسیر رشد سیاسی است و قطعا فعالیت کارشناسی در پس زمینه آن وجود دارد و از تجربیات جهانی نیز بهره گرفته شده است.
به هر حال اگر این تصمیم در راستای تأمین حق مردم گرفته شده باشد حتما ساز و کار آن نیز پیدا خواهد شد. البته ممکن است در اولین اجرای آن، کاستیهایی پیش آید که باید تلاش شود تا در ادوار آتی این کاستیها کمتر شده و به بهترین حالت ممکن دست پیدا کند.
فخاری در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چه بازنگریهایی باید در قانون صورت گیرد تا شوراها بتوانند وظایف و اختیارات بیشتری به عهده بگیرند؟ اظهار کرد: برای تغییرات بزرگ و اجرای واگذاریهایی که در قانون اساسی پیشبینی شده انتخاب زمان مناسب بسیار مهم است. اما به طور کلی به عنوان یک پیشنهاد میتوان به سازوکار انتخاب و برکناری معاونان شهردار اشاره کرد.
در حال حاضر اعضای شوراها در انتخاب معاونان شهردار دخالتی ندارند اما باید بررسی شود که آیا ضرورت دارد تا شهردار مانند رئیسجمهور که کابینه خود را به مجلس عرضه میکند، معاونان خود را به شورا عرضه کند یا خیر؟ یا میتوان اختیار شورا در برکناری شهردار را به حوزه برکناری معاونان وی نیز تسری داد؟ البته پیشنهاداتی از این دست در ادوار گذشته نیز مطرح بوده است.
وی با ابراز امیدواری از ایجاد فضای گفتگویی بهتر و بیشتر با جامعه تخصصی و فعالان شهری، تصریح کرد: در شش دوره شوراها فراز و فرودهایی در این زمینه داشتهایم؛ در بعضی ادوار شاهد ارتباط بیشتری با نهادهای مردمی بودیم و البته این ارتباط فردی نبود بلکه رویکرد کلی شورا این گونه بود.
مثلا در سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ کمیسیون اجتماعی شورای پنجم، نزدیک به پنجاه نشست با عنوان «گفتگوی اجتماعی» برگزار کرد و از طریق این گفتگوها، اولویتهای شهری را شناسایی و درباره طرحها و ایدهها با متخصصان و مردم گفتگو شد؛ در حقیقت فضای گفتن و شنیدن را فراهم کرده بودیم. اما در دوره ششم شورا از وجود چنین گفتگوهای جمعی بیاطلاعیم، البته بعضی اعضای شوراها به صورت فردی این الگو را دنبال کردهاند.
عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی در پاسخ به پرسشی درباره میزان آمادگی حزب متبوعش برای انتخابات پیشروی شوراهای شهر و روستا، گفت: بر اساس مصوبه شورای مرکزی باید برای انتخابات شوراها آماده شویم و در حال بررسی، مطالعه و انجام کارهای مرتبط با آن هستیم.
