خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: دغدغههای مربوط به بودجه و کارآمدی نهادهای فرهنگی در ایران بار دیگر در محافل سیاسی و کارشناسی مطرح شده است.
فرهنگ، به گفته کارشناسان، زیربنای توسعه انسانی و اجتماعی است و نقشی اساسی در تعیین هویت ملی، همبستگی اجتماعی و مدیریت رفتارهای جمعی دارد.
فعالیتهای فرهنگی همواره به عنوان یکی از ابزارهای اصلی صیانت از ارزشها، هویت ملی و انسجام اجتماعی مطرح بودهاند و کارشناسان حوزه اجتماعی معتقدند هرگونه کاهش حمایت از نهادهای فرهنگی، میتواند به شکلگیری خلأهای رفتاری و اخلاقی منجر شود که در بلندمدت، مدیریت جامعه را با چالشهای جدی مواجه میسازد.
علیرضا زندیان نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با خبرنگار مهر با تأکید بر اهمیت راهبردی فرهنگ در جامعه، هشدار داد که تضعیف این نهادها نه تنها اقدامی صرفهجویانه محسوب نمیشود، بلکه در بلندمدت میتواند پیامدهایی جدی برای انسجام اجتماعی، امنیت روانی جامعه و سرمایه اجتماعی کشور به همراه داشته باشد.
زندیان با استناد به فرمایش مقام معظم رهبری که فرهنگ را «هوایی برای جامعه» خواندهاند، تاکید کرد: هرگونه آلودگی یا آسیب در این فضا میتواند به زنجیرهای از پیامدهای منفی در حوزههای اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی منجر شود و هزینههای سنگین و جبرانناپذیری برای کشور ایجاد کند.
وی افزود: اگر فضای فرهنگی جامعه دچار آلودگی یا ضعف شود، هیچ بخش دیگری از جامعه از پیامدهای آن مصون نخواهد ماند.
وی افزود: نقش نهادهای فرهنگی در پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، ایجاد نشاط و همگرایی اجتماعی غیرقابل جایگزین است و نمیتوان آن را صرفاً با شاخصهای اقتصادی سنجید.
وی همچنین به تجربه کشورهای مختلف اشاره کرد و افزود: کاهش سرمایهگذاری در حوزه فرهنگ در بسیاری از کشورها، منجر به افزایش آسیبهای اجتماعی، کاهش اعتماد عمومی و تضعیف سرمایه اجتماعی شده است و به همین دلیل، حمایت مستمر از فعالیتهای فرهنگی و توجه به کیفیت اجرای برنامهها، به اندازه ایجاد فرصتهای اقتصادی و رفاهی اهمیت دارد.
نقد عملکرد؛ مسیر اصلاح، نه حذف
یکی از محورهای اصلی صحبتهای زندیان، ضرورت نقد منصفانه و کارشناسی نهادهای فرهنگی بود وی توضیح داد: نقد عملکرد دستگاهها، نشانه پویایی نظام تصمیمگیری و حکمرانی مسئولانه است، اما تعمیم ضعفها به اصل فعالیت فرهنگی رویکردی نادرست و پرهزینه به شمار میرود.
اگر فضای فرهنگی جامعه دچار آلودگی یا ضعف شود، هیچ بخش دیگری از جامعه از پیامدهای آن مصون نخواهد ماند
نماینده بیجار در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: فعالیتهای فرهنگی ماهیتی بلندمدت، تدریجی و پیچیده دارند و نمیتوان آنها را صرفاً بر اساس شاخصهای کوتاهمدت یا اقتصادی ارزیابی کرد.
وی یادآور شد: تصمیمگیری شتابزده در این حوزه، نه تنها کمکی به ارتقای کیفیت فرهنگی نمیکند، بلکه ممکن است باعث تضعیف نهادهایی شود که نقش کلیدی در صیانت از فرهنگ عمومی دارند.
وی به پروژههای آموزش مهارتهای فرهنگی، برنامههای ترویج کتابخوانی و فعالیتهای هنری و رسانهای اشاره کرد که نیازمند زمان، منابع و ارزیابی علمی هستند و نتایج آنها به شکل فوری قابل مشاهده نیست.
نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی حذف یا کاهش بودجه چنین فعالیتهایی، ضمن ایجاد خلأ در تولید محتوا و خدمات فرهنگی، اثرات منفی بلندمدتی بر سلامت اجتماعی خواهد داشت.
اصلاح ساختاری و نقش نخبگان
زندیان در بخش دیگری از سخنان خود، راهکار ارتقای عملکرد نهادهای فرهنگی را شفافسازی مأموریتها، پرهیز از موازیکاری و استقرار نظام ارزیابی مأموریتمحور عنوان کرد.
وی افزود: اصلاح ساختار و افزایش پاسخگویی، رویکردی عقلانیتر و کمهزینهتر از حذف یا تضعیف نهادهایی است که مسئولیت صیانت از فرهنگ عمومی را بر عهده دارند.
نماینده مردم بیجار در مجلس شورای اسلامی همچنین به نقش اساتید دانشگاه و نخبگان فرهنگی در حفظ و تقویت سرمایههای اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد و گفت: کاهش بودجه یا تضعیف نهادهای فرهنگی، میتواند به کاهش مشارکت نخبگان و کاهش اثرگذاری پژوهشهای کاربردی منجر شود.
زندیان یادآور شد: مجلس این دغدغهها را درک کرده و با رویکردی ساختارمند، تعامل مستمر با صاحبنظران برای بهبود جریان فرهنگسازی را دنبال میکند.
نماینده مردم بیجار تأکید کرد: مشارکت فعال نخبگان، ایجاد پیوند میان دانشگاه، سیاستگذاری و میدان اجرا، از الزامات تحقق اهداف فرهنگی در کشور است.
به گفته وی، بدون این تعامل، بسیاری از برنامههای فرهنگی نمیتوانند اثربخشی واقعی داشته باشند و منابع صرف شده ممکن است به هدر برود.
ضرورت تصمیمسازی علمی و دادهمحور
یکی دیگر از نکات مهم در سخنان زندیان، لزوم پایش حرفهای و استاندارد پروژههای فرهنگی بود وی گفت: پایش و ارزیابی فعالیتهای فرهنگی باید مبتنی بر بررسیهای میدانی، آسیبشناسی دقیق و بازخوردگیری مستمر انجام شود، چراکه دستاوردهای فرهنگی معیار سادهای ندارند و تصمیمگیری در این حوزه نیازمند نگاه علمی و چندلایه است.
این نوع تصمیمگیری دادهمحور، علاوه بر افزایش شفافیت و کارآمدی، امکان اصلاح به موقع برنامهها و تطبیق آنها با نیازهای واقعی جامعه را فراهم میکند، تجربه کشورها نشان داده است که تصمیمات غیرعلمی یا مبتنی بر ارزیابیهای سطحی، باعث اتلاف منابع و کاهش اثرگذاری نهادهای فرهنگی میشود.
پیامدهای اجتماعی و اهمیت حمایت مستمر
تحلیل کارشناسان نشان میدهد که تضعیف نهادهای فرهنگی، علاوه بر پیامدهای اقتصادی، میتواند به افزایش آسیبهای اجتماعی، کاهش اعتماد عمومی، تضعیف سرمایه اجتماعی و حتی افزایش ناامنی روانی در جامعه منجر شود، بنابراین حمایت مستمر، اصلاح ساختارها و بهرهگیری از ظرفیت نخبگان و دانشگاهیان، از جمله الزامات حفظ و تقویت فرهنگ عمومی است.
تقویت نهادهای فرهنگی، بهرهگیری از ظرفیت نخبگان و تصمیمسازی علمی، شرط اصلی حفظ سرمایههای اجتماعی و ارتقای انسجام ملی است.
پشتیبانی از نهادهای فرهنگی، نه یک هزینه، بلکه سرمایهگذاری بلندمدت برای آینده اجتماعی، اقتصادی و امنیتی کشور محسوب میشود. این سرمایهگذاری میتواند زمینهساز تقویت همگرایی اجتماعی، ارتقای سطح اخلاقی و رفتاری جامعه و ایجاد فضای امن و با نشاط برای شهروندان باشد.
به طور کلی، اظهارات نماینده مردم بیجار بر این نکته تأکید دارد که نگاه صرفاً اقتصادی یا کوتاهمدت به فرهنگ، میتواند آثار جبرانناپذیری بر جامعه بگذارد. تقویت نهادهای فرهنگی، بهرهگیری از ظرفیت نخبگان و تصمیمسازی علمی، شرط اصلی حفظ سرمایههای اجتماعی و ارتقای انسجام ملی است.
در این چارچوب، سیاستگذاری فرهنگی باید با رویکردی دادهمحور، آیندهنگر و بلندمدت دنبال شود تا ضمن حفظ هویت و ارزشهای ملی، زمینه کاهش آسیبهای اجتماعی و توسعه پایدار کشور فراهم شود.
