همشهریآنلاین - پروانه بندپی: شما هم وقتی صبحها از خواب بیدار میشوید، چشمهایتان هنوز سنگین و ذهنتان گیج و تمرکزتان کم است؟ آیا پیش آمده که فکر کنید به اندازه کافی خوابیدهاید، اما مغزتان هنوز خسته و خواب است؟ خوب است بدانید این تجربه مختص شما نیست و بسیاری از شهرنشینان این تجربه را دارند؛ مشکلی که متخصصان آن را «خواب بیکیفیت» مینامند و هشدار میدهند این اپیدمی پنهان روی تمرکز، حافظه، وزن و حتی خلقوخوی ما اثر میگذارد و زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار میدهد.
خواب چگونه به ترمیم مغز کمک میکند؟
اما خواب چگونه به ترمیم مغز کمک میکند و اگر مغز ترمیم نشود، چه اتفاقی برای بدن رخ میدهد؟ دکتر شاهین ایمانی، فوق تخصص طب خواب در گفتگو با همشهریآنلاین در این زمینه پاسخ میدهد: «خواب فقط یک نیاز بیولوژیک برای رفع خستگی روزمره نیست. بلکه زمان ترمیم آن است. موضوع این است که مغز در خواب عمیق، مواد زائدی را که در طول روز جمع شدهاند، پاکسازی میکند و ارتباطات عصبی را بازتنظیم میکند. این فرآیند برای تمرکز، حافظه و کنترل اعصاب ضروری است. وقتی خواب سطحی یا ناپیوسته و بریدهبریده باشد، ترمیم مغز کامل انجام نمیشود و نتیجه آن خستگی ذهنی، حواسپرتی و کاهش تحمل عصبی در طول روز است.»
ایمانی به این موضوع اشاره میکند که «خواب بیکیفیت زمانی رخ میدهد که چرخه طبیعی خواب به هم میریزد. فرد ممکن است ۶ یا ۷ ساعت در رختخواب باشد، اما به دلیل بیدار شدنهای مکرر، سطحی بودن خواب یا نرسیدن به مراحل عمیق خواب، صبح با احساس خستگی و گیجی و حتی خُلق بد بیدار شود.»
مشکلات سبک زندگی شهری
یکی از مهمترین دلایل بیکیفیت شدن خواب افراد، سبک زندگی شهری است؛ نورهای مصنوعی و کمبود نور طبیعی، استفاده مداوم از تلفن همراه و تبلت قبل از خواب، آلودگی صوتی و فشارهای ذهنی روزمره اجازه نمیدهند مغز وارد فاز آرامسازی شود. نور آبی صفحهنمایشها ترشح ملاتونین را که هورمون تنظیمکننده خواب است، مختل میکند و مغز تصور میکند هنوز روز است.
ایمانی در این باره میگوید: «یکی از دلایل خواب بیکیفیت به خصوص در شهرنشینان، بههمریختگی ریتم شبانهروزی بدن است. وقتی فرد صبحها در معرض نور طبیعی قرار نمیگیرد، وعدههای غذایی نامنظم دارد و بخش زیادی از روز را در فضای بسته میگذراند، ساعت زیستی بدن پیامهای متناقض دریافت میکند. نتیجه این وضعیت، خوابی است که از نظر زمانی کافی به نظر میرسد، اما ترمیمکننده نیست.»
این متخصص اختلالات خواب ادامه میدهد: «بسیاری از مراجعین ما وقتی از آنها شرح حال میگیریم، متوجه میشویم که درست قبل از خواب در معرض حجم بالایی از اطلاعات، اخبار و خوراکهای متعدد شبکههای اجتماعی قرار میگیرند. طبیعی است که در این شرایط مغز در حالت آمادهباش میماند و حتی اگر فرد بخوابد، خواب او ترمیمکننده نخواهد بود و مغز ریکاوری نخواهد شد.»
بیشتر بخوانید؛
-
چرا در پاییز الگوی خوابمان تغییر میکند؟
-
به این چند دلیل شبها دیر به رختخواب نروید و تا لنگ ظهر نخوابید
-
۸ دلیل برای بیخوابی شبانه خانمها
میخوابیم ولی ترمیم نمیشویم
از سوی دیگر، ارتباط مستقیمی میان خواب بیکیفیت و افزایش وزن وجود دارد. کمخوابی و خواب سطحی باعث برهم خوردن تعادل هورمونهای گرسنگی و سیری میشود. درنتیجه، میل به غذاهای پرکالری و شیرین افزایش مییابد و کنترل اشتها کاهش پیدا میکند. به گفته ایمانی «بسیاری از افرادی که علیرغم رژیم غذایی، کاهش وزن ندارند، مشکل خواب دارند.»
آلودگی هوا هم یکی از عوامل کمتر دیدهشده در افت کیفیت خواب شهرنشینان است. آلایندهها با ایجاد التهاب در راههای تنفسی و کاهش اکسیژنرسانی، باعث خواب ناآرام و بیدار شدنهای شبانه میشوند. ایمانی تأکید میکند: «شواهد علمی نشان میدهد که در روزهای آلوده، بسیاری از افراد بدون اینکه متوجه باشند، خواب ناپیوستهتر و بیکیفیتتری را تجربه میکنند.»
خواب فقط یک نیاز بیولوژیک نیست
پیامدهای خواب بیکیفیت فقط به احساس خوابآلودگی محدود نمیشود. یکی از نخستین آسیبها، اختلال در تمرکز و حافظه است. خواب عمیق، نقشی کلیدی در تثبیت حافظه و پردازش اطلاعات دارد. وقتی این مرحله از خواب مختل میشود، فرد دچار حواسپرتی، کاهش دقت و کندی ذهن میشود؛ مشکلی که بسیاری از افراد آن را تجربه میکنند.
سیستم عصبی نیز از خواب ناکافی آسیب میبیند. تحریکپذیری، زودرنجی، سردردهای مکرر و کاهش تحمل استرس از پیامدهای شایع خواب بیکیفیت است. در بلندمدت، این وضعیت میتواند زمینهساز مشکلات قلبی، فشار خون و تضعیف سیستم ایمنی شود.
متخصصان میگویند اصلاح کیفیت خواب الزاما و حتما به دارودرمانی نیاز ندارد. بلکه اغلب با رعایت توصیههای سادهای مثل تنظیم ساعت خواب، محدود کردن استفاده از تلفن همراه قبل از خواب، تنظیم نور محیط خواب، تهویه مناسب اتاق و تغذیه مناسب (مثل پرهیز از مصرف کافئین در ساعات نزدیک خواب، پرهیز از مصرف غذاهای چرب و سنگین و پرهیز از مصرف خوراکیهای شیرین) میتوان سلامت مغز و روان را تا حد زیادی و تا جایی که در اختیار ما است، تامین کرد.
