خبرگزاری مهر - گروه استانها: اعلام کسب «رتبه پنجم عمرانی کشور» توسط استانداری لرستان، در ظاهر خبری امیدوارکننده و نویدبخش به نظر میرسد؛ خبری که قرار است نشان دهد این استان در میان رقابت عمرانی شدید استانهای کشور، جایگاهی قابل قبول به دست آورده و روند توسعه در مسیر صعودی قرار دارد.
اما پرسش اساسی آن است که این رتبه بر چه مبنایی به دست آمده است؟ و آیا با واقعیت میدانی پروژههای عمرانی استان، همخوانی دارد یا تنها بر پایه شاخصهای گزارشمحور و ارزیابیهای اداری شکل گرفته است؟
بررسی دقیق پروژههای بزرگ لرستان، از جمله «نهضت ملی مسکن»، «راهآهن دورود -خرمآباد -بروجرد» و پروژههای زیرساختی کلان همچون «سد معشوره»، نشان میدهد فاصله قابل ملاحظهای میان آنچه در گزارشهای رسمی ذکر میشود و آنچه مردم در زندگی روزمره میبینند، وجود دارد.
در این گزارش، شکاف میان «رتبه پنجم عمرانی» و «واقعیتهای موجود» را در سه محور اصلی «نهضت ملی مسکن؛ طرحی که از رؤیا تا بحران فاصله گرفت»، «پروژههای زیرساختی و عمرانی نیمهتمام استان» و «پرونده قدیمی و فرسایشی سد معشوره» بررسی میکنیم.
نهضت ملی مسکن در لرستان؛ طرحی ملی که در اجرا فرو ریخت
مسکن یکی از بنیادیترین نیازهای اجتماعی و اقتصادی مردم است. نهتنها کیفیت زندگی را تعیین میکند، بلکه بر امنیت روانی، مهاجرت، اشتغال و ثبات خانوادگی نیز اثرگذار است. بر همین اساس، طرح «نهضت ملی مسکن» با هدف ساخت ۴ میلیون واحد در کشور شکل گرفت و انتظار میرفت لرستان هم از این جریان ملی بینصیب نماند.
اما این طرح در لرستان، برخلاف وعدههای اولیه، به یکی از چالشبرانگیزترین پروژههای عمرانی تبدیل شده است.
در روزهای آغازین طرح، برآورد هزینه ساخت هر واحد حدود ۴۰۰ میلیون تومان بود؛ اما اکنون، با جهش تورمی و رشد بیسابقه قیمت مصالح ساختمانی، این رقم به بیش از یک میلیارد تومان رسیده است. افزایش هزینهها باعث شده که بسیاری از متقاضیان، بهویژه اقشار کمدرآمد، توان ادامه مسیر را از دست بدهند.
امتناع بانکها؛ مهمترین عامل قفل شدن پروژهها
یکی از اساسیترین چالشهای نهضت ملی مسکن در لرستان، عدم پرداخت یا تأخیر قابلتوجه تسهیلات بانکی است. این نکتهای است که مدیرکل راه و شهرسازی لرستان نیز آن را بهصراحت بیان کرده است.
عنایتالله میرزایی گفته است که از ۱۵۶ هزار ثبتنامکننده تنها ۳۶ هزار و ۹۷۵ نفر تأیید نهایی و از میان ۹۵۰۲ نفر معرفیشده به بانکها تنها ۴۷۳۶ نفر موفق به انعقاد قرارداد با بانک شدهاند.
این آمار بهخوبی نشان میدهد که سد اصلی اجرای نهضت ملی در لرستان، نه کمبود متقاضی، بلکه عدم همکاری بانکها در پرداخت تسهیلات است؛ مشکلی که باعث توقف صدها واحد و نیمهکاره ماندن هزاران واحد دیگر شده است.
معاون عمرانی استانداری لرستان نیز با انتقاد از عملکرد شبکه بانکی پیش از این گفته بود که «اگر تسهیلات سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ وصول میشد، امروز مردم زیر سقف رفته بودند.»
اما اکنون با تورم ساختوساز، وام ۵۵۰ میلیون تومانی نیز پاسخگوی هزینهها نیست و هر خانوار باید حداقل یک میلیارد تومان آورده داشته باشد؛ رقمی که عملاً بسیاری از متقاضیان را از ادامه مسیر بازمیدارد.
انصراف گسترده مددجویان کمیته امداد؛ فشار اقتصادی بیسابقه
طبق اعلام مدیرکل کمیته امداد لرستان هم «کمیته امداد برای ساخت واحدهای ۱۱۲ مددجو ۱۴ میلیارد تومان به راه و شهرسازی پرداخت کرده است، اما با افزایش بیسابقه هزینهها، اکنون تنها ۳۶ نفر از مددجویان توان ادامه دارند و ۷۰ درصد متقاضیان ناچار به انصراف شدهاند.»
نهضت ملی مسکن از یک طرح حمایتی به یک بار سنگین مالی تبدیل شده است!
معاون عمرانی استانداری لرستان نیز تاکید کرده است که یک میلیارد تومان دیگر مسکن حمایتی نیست.
این جمله، معنای واقعی وضعیت پروژه را آشکار میکند: نهضت ملی مسکن از یک طرح حمایتی به یک بار سنگین مالی تبدیل شده است!
پیشرفت فیزیکی پایین؛ پروژههایی که ایستادهاند
در بسیاری از پروژهها، پیشرفت فیزیکی از فونداسیون و سقف اول فراتر نرفته است؛ آن هم پس از سه سال پیشرفت قطرهای. پیشرفت میانگین حدود ۲۲ درصد است؛ رقمی که نشان میدهد کار بسیار کند، بدون پشتوانه مالی، و فاقد برنامهریزی واقعبینانه در حال انجام است.
معاون عمرانی استاندار لرستان این وضعیت را اواخر مهرماه چنین توصیف کرد: پروژه صرفاً با آورده مردم جلو میرود؛ آن هم مردمی که طلا و ماشین خود را فروختهاند!
این اعتراف رسمی، توصیفی روشن از بحرانی است که نهضت ملی مسکن در لرستان با آن مواجه شده است.
تناقض آشکار با ادعای «رتبه پنجم عمرانی»
وقتی هزاران متقاضی بلاتکلیفاند، بانکها همکاری نمیکنند، ۷۰ درصد از مددجویان مجبور به انصرافاند، میانگین پیشرفت ۲۲ درصد است و پروژهها با آوردههای خرد مردمی پیش میروند نه بودجه دولتی، ادعای کسب «رتبه پنجم عمرانی» قطعاً نیاز به بازنگری و تحلیل مستقل دارد.
چگونه ممکن است استانی که بزرگترین طرح ملی خود را در چنین وضعیتی اداره میکند، جزو ۵ استان برتر عمرانی کشور باشد؟
پروژه راهآهن دورود – خرمآباد؛ همچنان دور از نقطه استاندارد پیشرفت
راهآهن دورود – خرمآباد – پلدختر – اندیمشک یکی از قدیمیترین و مهمترین پروژههای زیرساختی لرستان است؛ طرحی که قرار بود مرکز استان را پس از دههها انتظار به شبکه ریلی کشور متصل کند و به کاهش ترافیک جادهای، افزایش ایمنی و توسعه ترانزیت کمک جدی برساند.
با وجود این اهمیت، روند اجرای پروژه طی سالهای گذشته با فراز و فرودهای گسترده روبهرو بوده و حتی در مقطعی تا سه سال بهطور کامل تعطیل شده است.
این طرح ریلی که در ابتدا سال ۸۹ از کمیسیون ماده ۳۲ مجوز دریافت کرد و سال ۹۰ با حضور رئیسجمهور وقت کلنگزنی شد، در عمل در دورههای مختلف به دلیل مشکلات مالی، قراردادی و مدیریتی با توقف طولانیمدت مواجه شده و حالا نیز باوجود فعالسازی دوباره کارگاهها، همچنان فاصله معناداری با نقطه استاندارد پیشرفت دارد.
پروژهای راهبردی اما گرفتار در پیچوتاب اجرا
راهآهن دورود – خرمآباد که بخشی از طرح ملی اتصال لرستان به کریدور ریلی شمال جنوب کشور است، بیش از یک دهه از آغاز عملیات اجرایی خود را پشت سر گذاشته اما هنوز از مرحله تکمیل فاصله دارد.
این پروژه ۱۱۴ کیلومتری با ۳۳ کیلومتر تونل، دهها پل بزرگ و حجم گسترده عملیات خاکی، یکی از سختترین پروژههای عمرانی کشور به شمار میرود؛ اما همین ویژگیها باعث شده روند اجرای آن بیش از هر زمان دیگری نیازمند اعتبار پایدار و حمایت ملی باشد.
اکنون بخش دورود – خرمآباد حدود ۵۸ درصد پیشرفت دارد، اما تکمیل پروژه نیازمند اعتباری بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان است
در حالی که مسئولان استانی از فعال شدن مجدد کارگاهها خبر دادهاند، بررسیهای میدانی نشان میدهد که پیشرفت پروژه همچنان قابل اتکا نیست.
اکنون بخش دورود – خرمآباد حدود ۵۸ درصد پیشرفت دارد، اما تکمیل پروژه نیازمند اعتباری بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان است؛ رقمی که بدون تخصیص قطعی و پایدار، پیشرفت پروژه را در ماههای آینده با ابهام روبهرو میکند.
طویلترین تونل ریلی خاورمیانه در مسیر لرستان
منصور حمیدی، سرپرست کارگاه راهآهن خرمآباد – دورود، در گفتوگو با خبرنگار مهر، ابعاد فنی عظیم این پروژه را چنین توضیح میدهد: کل مسیر ۱۱۴ کیلومتر است و تنها طول تونلهای آن ۳۳ کیلومتر است. این پروژه در دل زاگرس اجرا میشود و بزرگترین تونل ریلی خاورمیانه در همین مسیر قرار دارد.
به گفته او، تونل ۴۸ تا ۵۲ به طول چهار هزار و ۸۰۰ متر، در حال حاضر بیش از دو کیلومتر حفاری از دهانه ورودی دارد. این تونل یکی از اصلیترین گلوگاههای پروژه است و پس از آن چند تونل دیگر با طول سه هزار تا سه هزار و ۷۰۰ متر در مسیر قرار دارند.
حمیدی میگوید: تا امروز حفاری ۱۸ کیلومتر از تونلها انجام شده و بخشی نیز وارد مرحله لاینینگ شده است. بر اساس برنامهریزی موجود، یکی از تونلهای طویل اوایل سال آینده بازگشایی میشود.
عملیات سنگین؛ از میلیونها مترمکعب خاکبرداری تا ۳۰۰ دستگاه ماشینآلات
این پروژه با حجم سنگین عملیات عمرانی، تنها با تأمین مداوم تجهیزات و منابع مالی قابل اجراست. بر اساس اعلام مسئولان کارگاه ۱۲.۵ میلیون مترمکعب خاکبرداری، ۱۰ میلیون مترمکعب خاکریزی، یکمیلیون مترمکعب بتنریزی و استقرار بیش از ۳۰۰ دستگاه ماشینآلات تخصصی در این پروژه پیشبینی شده است.
حمیدی تأکید میکند: حدود ۷۰۰ نفر نیروی انسانی در پروژه فعالیت دارند و بیش از ۹۹ درصد آنها بومی هستند.
با این حال، او تصریح میکند که مهمترین مانع ادامه پروژه، نبود اعتبارات پایدار است. بدون تزریق مستمر منابع، امکان حفظ سرعت فعلی وجود ندارد.
قرارگاه خاتم پایکار پروژه؛ ۳۰ کارگاه فعال در مسیر
سردار نعمتالله باقری، فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل (ع) لرستان نیز وضعیت پروژه را از زاویه دیگری تشریح میکند: قرارگاه خاتم یکی از اصلیترین کارگاههای خود را در لرستان مستقر کرده و امروز در ۳۰ نقطه پروژه فعال است. اجازه داده نشده پروژه متوقف شود، اما موانع جدی همچنان وجود دارد.
به گفته سردار باقری، دو مانع اصلی پروژه عبارتاند از تملک اراضی واقع در مسیر و تأمین منابع مالی! او میگوید: ارزش مالی پروژه ۱۴ همت برآورد شده و این رقم بالاست؛ اما با همکاری دولت و پیگیری مدیریت ارشد استان قابل تحقق است.
به گفته او، چند نقطه در مسیر هنوز با مشکل معارضین روبهروست و نیازمند ورود مستقیم استانداری برای آزادسازی است.
راهآهن دورود – خرمآباد – پلدختر – اندیمشک، گرچه در ماههای اخیر نسبت به دوره توقف، حرکت دوبارهای را تجربه کرده است، اما پیشرفت آن هنوز پایینتر از استاندارد پروژههای مشابه است، مشکلات مالی و زیرساختی پروژه حلنشده باقی مانده، برآورد هزینه تکمیل چندین برابر شده و مسیر اجرای آن همچنان با تردیدهای جدی همراه است.
بنابراین، این پروژه مهم ریلی که بارها در گزارشهای رسمی بهعنوان نشان توسعه استان معرفی شده، هنوز در مرحلهای قرار دارد که بیش از هر چیز نیازمند شفافسازی، تأمین اعتبار مطمئن و پیگیری مؤثر است؛ و تا زمانی که این سه عامل محقق نشود، نمیتوان آن را شاهدی بر کسب رتبههای بالای عمرانی در کشور دانست!
پروژههای شهری رها شده؛ از برجهای دوقلو تا دهکده المپیک
در سطح استان نیز فهرست پروژههای نیمهتمام طولانی است، برجهای دوقلو خرمآباد، دهکده المپیک، پروژههای ورزشی و فرهنگی و طرحهای شهری که سالها در حد اسکلت یا سازه ناقص باقی ماندهاند.
برجهای دوقلو که قرار بود ظرف ۳۶ ماه تکمیل شوند، اکنون پس از حدود ۶ سال همچنان در وضعیت نامعلوم قرار دارند. این پروژهها نهتنها هزینههای سنگینی به استان تحمیل کردهاند، بلکه نمادی از ناکارآمدی چرخه عمرانی و ضعف در نظارت و تأمین مالی به شمار میروند.
بخش صنعتی و تولیدی استان نیز با دهها پروژه نیمهتعطیل، کارخانه متوقف، و طرحهای بلاتکلیف مواجه است؛ بخشهایی که در رتبهبندیهای رسمی به ندرت دیده میشوند اما تأثیرشان بر توسعه واقعی استان بسیار بیشتر از پروژههای روی کاغذ است.
سد معشوره؛ پروندهای فرسایشی با وعدههای پیدرپی
سد معشوره (گاوِشمار)، یکی از بزرگترین و مهمترین پروژههای ملی لرستان، سالهاست در مرکز توجه، وعدهها و البته توقفهای متعدد قرار دارد.
این سد برای کشاورزی کوهدشت، چگنی و دلفان، برای تأمین آب شرب مناطق غربی استان، برای مهار سیلابهای مخرب و برای توسعه پایدار و تثبیت جمعیت روستایی اهمیت حیاتی دارد.
استاندار لرستان بارها تأکید کرده است که معشوره تنها یک پروژه عمرانی نیست؛ بلکه مستقیماً با توسعه و معیشت مردم گره خورده است.
۱۵ سال وعده، ۱۵ سال توقف
سد معشوره از سالها پیش در فهرست مصوبات دولت قرار گرفته اما روند اجرایی آن بارها آغاز شده و بارها متوقف شده و عملاً هیچوقت به فاز جدی عمرانی وارد نشده است.
در سال ۱۳۹۲ کلنگ پروژه زده شد؛ اما این کلنگ بیشتر یک اقدام نمایشی بود تا آغاز یک پروژه حقیقی. مصوبات سال ۱۳۸۹ درباره تأمین اعتبار از محل اوراق مشارکت نیز هرگز عملی نشد.
سد معشوره به یکی از «پروندههای همیشه باز» لرستان تبدیل شده است
به همین دلیل، سد معشوره به یکی از «پروندههای همیشه باز» لرستان تبدیل شده است.
بر اساس گزارشهای تازه ۶۵ میلیارد تومان قرارداد مطالعاتی برای پروژه بسته شده، تنها ۲۵ درصد این قرارداد انجام شده و اسناد مناقصه در حال تکمیل است که فراخوان مناقصه تا مرداد منتشر میشود. گفته شده است که انتخاب پیمانکار تا شهریورماه انجام و بهرهبرداری در مدت ۳۶ ماه پیشبینی شده است.
بنابر اعلام متولیان ۵۵۰ میلیارد تومان اعتبار جدید نیز تخصیص یافته (۲۵۰ میلیارد در بودجه ۱۴۰۴ + ۳۰۰ میلیارد از محل توازن) و از سوی دیگر استاندار از افزایش ۳۰۰ درصدی اعتبار پروژه خبر داده که نشاندهنده اراده تازهای برای شروع فعالیت عمرانی است.
اما تجربه سالهای گذشته نشان میدهد تا زمانی که عملیات اجرایی بهصورت واقعی و با پیشرفت ملموس آغاز نشود، نمیتوان به وعدهها اعتماد کامل داشت.
معشوره و شکاف آماری-میدانی
سد معشوره نمونهای بارز از شکاف میان «گزارش» و «واقعیت» است؛ سالها در آمارهای رسمی بهعنوان پروژه فعال وجود داشت؛ اما در واقعیت، حتی فازهای اولیه اجرایی نیز تکمیل نشده بود.
این نمونه نشان میدهد که رتبهبندیهای عمرانی نمیتواند شاخص واقعی توسعه باشد.
بنابراین گزارش، بررسی دقیق وضعیت پروژههای عمرانی لرستان نشان میدهد که پروژههای مهم استان مانند راهآهن و سد معشوره سالهاست نیمهکاره ماندهاند.
نهضت ملی مسکن با بحران مالی و مدیریتی مواجه است، بسیاری از متقاضیان توان ادامه ندارند، بانکها همکاری کافی ندارند، هزینه ساخت به بیش از دو برابر رسیده و پروژهها بیش از آنکه محصول برنامهریزی باشند، محصول فشار تورمی و فقدان منابع شدهاند.
ادعای رتبه پنجم عمرانی اگرچه ممکن است از منظر شاخصهای اداری صحیح باشد، اما از منظر واقعیت میدانی و اثرگذاری مستقیم در زندگی مردم قابل تأیید نیست
در چنین شرایطی، ادعای رتبه پنجم عمرانی اگرچه ممکن است از منظر شاخصهای اداری صحیح باشد، اما از منظر واقعیت میدانی و اثرگذاری مستقیم در زندگی مردم قابل تأیید نیست.
توسعه واقعی زمانی محقق میشود که پروژهها وارد مرحله بهرهبرداری شوند، اثر ملموس بر زندگی مردم بگذارند، عدالت منطقهای در تخصیص منابع رعایت شود و وعدهها جای خود را به اقدام عملی بدهند!
تا زمانی که راهآهن نیمهتمام، مسکن ملی متوقف، برجهای رهاشده و سدهای بلاتکلیف چهره عمرانی لرستان را تشکیل میدهند، هیچ رتبهای-حتی رتبه اول-نمیتواند نشانه توسعه واقعی باشد.
توسعه بر روی کاغذ کافی نیست؛ مردم نیاز به نتیجه دارند، نه رتبه!
