به گزارش خبرنگار مهر، رشد خیرهکننده ۵۸۰ برابری بازار رمزارزها در یک دهه و تبدیل شدن آن به رقیبی جدی برای بورسهای اوراق بهادار، محور اصلی سخنرانی رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در دومین همایش ملی رمزآتی بود؛ جایی که وی با تمثیل معروف «لیموزین بورسها» و «موتور هارلیدیویدسون کریپتو»، از دوراهی سرنوشتساز بازارهای مالی بین توکنسازی و محصولسازی سخن گفت. او با بررسی تحولات جهانی، هشدار نهادهای ناظر، تاریخچه ETFهای رمزارزی و عبور بازار ایران از مرز ۲۲ میلیون کاربر، مسیر احتمالی آینده بورس تهران را تشریح کرد.
مشروح صحبتها در ادامه بخوانید.
رضا کیانی در روز نخست دومین همایش ملی رمزآتی، ضمن بررسی سیر تحول داراییهای دیجیتال از ظهور بیتکوین در سال ۲۰۰۹ تا پیدایش اتریوم، توکنها و NFTها، به تحلیل آماری دقیقی از وضعیت بازارهای مالی پرداخت.
به گفته وی، بازار رمزارزها که در سال ۲۰۱۵ ارزشی معادل ۵.۵ میلیارد دلار داشت، با رشدی خیرهکننده و ۵۸۰ برابری، اکنون در حوالی سال ۲۰۲۵ به ارزش ۳.۲ تریلیون دلار رسیده است.
این در حالی است که بورسهای اوراق بهادار در همین بازه زمانی، رشدی دو برابری را تجربه کرده و ارزش خود را از ۷۰ تریلیون دلار به ۱۴۸ تریلیون دلار رساندهاند. اگرچه اندازه بازار بورس همچنان بسیار بزرگتر است، اما سرعت رشد داراییهای دیجیتال قابل چشمپوشی نیست.
دو راهی استراتژیک بورسها؛ توکنسازی یا محصولسازی
کیانی وضعیت فعلی بورسهای اوراق بهادار را به لیموزینی تشبیه کرد که در مسیر خود متوجه نزدیک شدن سریع یک موتور سوار جسور با موتور هارلی دیویدسون میشود. این مواجهه، بورسهای سنتی را بر سر یک دوراهی سرنوشتساز قرار داده است. راه نخست، حرکت به سمت توکنسازی داراییهای موجود (Tokenization) است و راه دوم، طراحی محصولات مالی جدید مبتنی بر رمزارزها مانند صندوقهای قابل معامله (ETF).
وی با اشاره به ویژگیهای جذاب بازار کریپتو نظیر معاملات ۲۴ ساعته در هفت روز هفته، تسویه آنی و ساختار غیرمتمرکز، تاکید کرد که ناشناخته ماندن خالق بیتکوین پس از سالها، نمادی از همین ویژگی تمرکززدایی است که کلاس جدیدی از داراییها را به بازارهای مالی تحمیل کرده است.
رؤیای توکنسازی ۱۰۰ درصدی و شکست تجربههای نخستین
مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس در ادامه به خوشبینیهای اولیه چهرههای شاخص مالی همچون رابرت گریفیلد، مدیرعامل سابق نزدک و لری فینک، مدیرعامل بلکراک اشاره کرد که پیشبینی میکردند در آینده تمام اوراق بهادار بورسها توکنیزه خواهند شد.
کیانی با بررسی تجربه پروتکل میرور (Mirror Protocol) در بستر بلاکچین ترا، توضیح داد که چگونه در ابتدا توکنهای مصنوعی با پشتوانه رمزارز و استیبلکوینها ایجاد شدند تا نمادهای بزرگی مثل اپل، آمازون و گوگل را نمایندگی کنند. با این حال، فروپاشی شبکه ترا در آگوست ۲۰۲۲ و قطع ارتباط ارزش استیبلکوین آن با دلار، در کنار فشارهای کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا، منجر به توقف این پروژه شد.
وی خاطرنشان کرد که پس از این تجربه ناموفق در داراییهای مصنوعی، رویکردها به سمت توکنسازی داراییهای واقعی (RWA) تغییر جهت داده است؛ جایی که خودِ سهام و اوراق بهادار به عنوان پشتوانه مستقیم توکنها در پلتفرمهایی نظیر بکت قرار میگیرند.
هشدار نهادهای ناظر جهانی نسبت به توکنسازی سهام؛ از سراب مالکیت تا خطر دوپاره شدن نقدینگی
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در ادامه سخنرانی خود در همایش ملی رمزآتی، ضمن بررسی روند توکنسازی داراییهای واقعی (RWA)، به تشریح نگرانیهای فزاینده فدراسیون جهانی بورسها و کمیسیون بورس آمریکا در خصوص تضییع حقوق سهامداران و پراکندگی نقدینگی در بازارهای رسمی پرداخت.
رضا کیانی پس از تبیین دوراهی استراتژیک بورسها، در بخش دوم سخنان خود بر حساسیتهای ایجاد شده در نهادهای ناظر بینالمللی متمرکز شد. وی با اشاره به توکنسازی سهام شرکتهای بزرگی همچون انویدیا، مایکروسافت و اپل در پلتفرمهایی نظیر «بکت» (Backed) و کراکن، اظهار داشت که هماکنون توکن ۱۰۶ شرکت بورسی و ۲۶ صندوق قابل معامله (ETF) در سایتهایی مثل کوینمارکتکپ قابل مشاهده است.
با این حال، کیانی با ارائه آماری دقیق، موفقیت این پروژه را تا به امروز زیر سوال برد.
به گفته وی، اگرچه ارزش کل توکنهای معامله شده به حدود ۳.۵ میلیارد دلار میرسد، اما ۳ میلیارد دلار از این مبلغ متعلق به توکنهای طلا است و سهم توکنهای اوراق بهادار (سهام) در این میان بسیار ناچیز است. این آمار نشان میدهد که پروژه توکنسازی اوراق بهادار دستکم تاکنون دستاورد قابلتوجهی نداشته است.
تغییر موضع WFE؛ از خوشبینی اولیه تا اعلام خطر جدی
کیانی با استناد به مواضع فدراسیون جهانی بورسها (WFE)، از چرخش دیدگاه این نهاد خبر داد. در حالی که WFE در یادداشتهای پیشین خود نسبت به آینده توکنسازی بسیار خوشبین بود، در یادداشتهای اخیر (مربوط به سالهای ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵) ضمن نامهنگاری با نهادهایی چون آیسکو (IOSCO) و اسماً (ESMA)، خواستار توقف روندهای غیرقانونی فعلی شده است.
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران دو نگرانی عمده WFE را اینگونه برشمرد:
۱. پخش شدن نقدشوندگی (Liquidity Fragmentation): خروج معاملات سهام از سامانههای متمرکز بورس و انتقال آنها به بسترهای کریپتویی، موجب پراکندگی نقدینگی و کاهش عمق بازار در بورسهای اصلی میشود.
۲. عدم حمایت کافی از حقوق سرمایهگذار: توکنهایی که به پشتوانه سهام واقعی صادر میشوند، لزوماً تمام حقوق مالکانه مانند «حق رأی» و «سود نقدی تقسیمی» را به دارنده توکن منتقل نمیکنند. از آنجا که سهام اصلی در اختیار پلتفرم صادرکننده قفل میشود، سرمایهگذاران ممکن است دچار سوءتفاهم شده و تصور کنند مالک تمام حقوق سهم هستند.
موضع سختگیرانه «مادر کریپتو» و فرار پلتفرمها از خاک آمریکا
کیانی همچنین به دغدغههای کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) پرداخت و به اظهارات خانم «هستر پیرس»، کمیسر SEC که به «مادر کریپتو» مشهور است، استناد کرد. پیرس تصریح کرده است که توکنهای ایجاد شده بر بستر داراییهای واقعی، حتی اگر در بسترهای نوین بلاکچینی معامله شوند، قطعاً «اوراق بهادار» محسوب شده و تابع قوانین سختگیرانه این حوزه هستند.
به گفته کیانی، همین فشارهای نظارتی باعث شده است که پلتفرمهای صادرکننده این توکنها رسماً اعلام کنند که محصولات خود را در داخل خاک ایالات متحده عرضه نمیکنند و فعالیت خود را به بازارهای اروپا و سایر کشورها محدود کردهاند.
سازش هوشمندانه بورسها با رقیب تازهنفس؛ فتح سنگر کریپتو با سلاح ETF
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در سومین بخش از سخنرانی خود در همایش ملی رمزآتی، تغییر استراتژی بورسهای بزرگ جهان از «تسلیم در برابر بلاکچین» به «بهرهبرداری از سود رمزارزها» را تشریح کرد.
به گفته وی، بورسها به جای نشستن بر تَرکِ موتور کریپتو، ترجیح دادند با ابزارهای مالی سنتی خود، سوار بر موج سودآوری این بازار شوند.
رضا کیانی با بازگشت به استعاره «لیموزین بورسها» و «موتور هارلی دیویدسون کریپتو»، تصریح کرد که مدیران بورسهای سنتی به این نتیجه رسیدند که توکنسازی داراییهایشان در بلاکچینهای عمومی، به معنای سپردن کنترل به یک سیستم غیرمتمرکز و از دست دادن فرمان هدایت بازار است؛ درست مانند اینکه راننده لیموزین بخواهد بر تَرکِ موتور رقیب بنشیند. از همین رو، گزینه دوم یعنی طراحی «محصولات مالی مبتنی بر رمزارز» در دستور کار قرار گرفت.
از زوریخ تا نیویورک؛ تاریخچهی یک پذیرش تدریجی
کیانی با مروری بر سیر تحول ابزارهای مالی کریپتویی در بازارهای رسمی، بورس SIX سوئیس را پیشگام این عرصه معرفی کرد که در سال ۲۰۱۶ با عرضه «گواهی ردیاب» (Tracker Certificate)، معاملات بیتکوین را به تالار بورس آورد.
وی در ادامه نقاط عطف این پذیرش جهانی را اینگونه برشمرد:
- ۲۰۱۷: راهاندازی اولین قرارداد آتی بیتکوین در بورس شیکاگو (CME/CBOE).
- ۲۰۲۰: آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله (Options) بیتکوین.
- ۲۰۲۱: راهاندازی اولین ETF اسپات بیتکوین در بورس تورنتو کانادا و ETFهای آتی در نیویورک.
- ژانویه ۲۰۲۴: نقطه عطف تاریخی با تأیید ۱۱ صندوق ETF اسپات بیتکوین توسط کمیسیون بورس آمریکا (SEC) و آغاز معاملات آنها در نیویورک و نزدک.
به گفته کیانی، اکنون بورسهایی در سراسر جهان از جمله فرانکفورت، برزیل، هنگکنگ، استرالیا و آستانه قزاقستان میزبان صندوقهای رمزارزی هستند. در این میان، بورس سوئیس با میزبانی از بیش از ۵۰۰ ابزار مبتنی بر رمزارز و ۲۰۰ صندوق سرمایهگذاری، همچنان پیشتاز است. همچنین صندوق IBIT شرکت بلکراک به عنوان بزرگترین صندوق بیتکوین، توانسته است حجم دارایی قابلتوجهی را جذب کند.
دو روی سکه ETFها؛ امنیت و سهولت در برابر محدودیتهای سنتی
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در بخش دیگری از سخنانش به واکاوی مزایا و معایب سرمایهگذاری در ETFها نسبت به خرید مستقیم رمزارز پرداخت.
مزایا:
- حذف پیچیدگیهای فنی: سرمایهگذاران سنتی بدون نیاز به درگیری با کیف پولهای دیجیتال (Wallet) و چالشهای امنیتی آن، از طریق حسابهای بورسی خود اقدام به سرمایهگذاری میکنند.
- اعتبار و امنیت: معاملات از طریق کارگزاران معتبر و تحت نظارت سیستمهای سپردهگذاری مرکزی (CSD) انجام میشود که اعتباری فراتر از صرافیهای کریپتویی فعلی دارند.
- قدرت اهرمی: دارایی موجود در ETF میتواند به عنوان وثیقه برای دریافت اعتبار (Credit) جهت خرید سایر داراییها استفاده شود.
معایب:
- از دست دادن معامله ۲۴/۷: برخلاف بازار کریپتو که همیشه باز است، معاملات ETF تابع ساعات کاری بورسهاست.
- تسویه زمانبر: تسویه آنی (T+0) جای خود را به دورههای تسویه استاندارد بورسی (مانند T+2) میدهد.
- هزینهها و ریسکها: سرمایهگذاران باید کارمزد مدیریت صندوق را بپردازند و ریسک خطای ردیابی (Tracking Error) بین قیمت صندوق و قیمت واقعی بیتکوین را بپذیرند.
استقبال ۲۲ میلیون ایرانی از رمزارزها؛ بورس تهران به دنبال «سوار کردن» موتور کریپتو بر لیموزین خود
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در بخش پایانی سخنرانی خود در همایش ملی رمزآتی، با اشاره به فعالیت حدود ۲۲ میلیون ایرانی در بازار رمزارز، از برنامهریزی بورس تهران برای راهاندازی صندوقهای سرمایهگذاری مبتنی بر رمزارز خبر داد.
به گفته وی، بورس تهران به جای انفعال، استراتژی «Onboarding» یا سوار کردن این بازار نوظهور بر بستر قانونی خود را در پیش گرفته است.
رضا کیانی با بازگشت به تمثیل «لیموزین بورسها» و «موتور هارلی دیویدسون کریپتو»، تصریح کرد که استراتژی نهایی بورسهای جهانی نه نادیده گرفتن رقیب و نه تسلیم شدن در برابر آن، بلکه دعوت از این موتورسوار جسور برای نشستن در لیموزین بورسها بوده است. راهاندازی صندوقهای رمزارزی (ETF)، در واقع همان تاکتیک هوشمندانهای است که به بورسها اجازه میدهد بدون از دست دادن کنترل بازار، فعالان این عرصه را به سمت خود جذب کنند.
تفکیک حیطه فعالیت بورسهای کالا و اوراق
وی با اشاره به یک نکته فنی در خصوص ماهیت صندوقهای کالایی گفت: مطالعات ما نشان میدهد که در سطح جهانی، یونیتهای صندوقهای سرمایهگذاری (حتی اگر مبتنی بر کالا باشند) به عنوان اوراق بهادار شناخته شده و در بورسهای اوراق معامله میشوند. در مقابل، بورسهای کالایی محل دادوستد اوراقی هستند که منجر به تحویل فیزیکی کالا میشوند، مانند قراردادهای آتی (Futures) و اختیار معامله (Options).
کیانی برای اثبات این موضوع به تجربه جهانی اشاره کرد و افزود: هماکنون در بورسهای اوراق بهادار نیویورک، لندن و هنگکنگ شاهد معامله انواع صندوقهای طلا، نقره و محصولات کشاورزی هستیم، در حالی که مشتقات همین کالاها در بورسهای کالایی مثل شیکاگو (CME) معامله میشوند.
نفوذ گسترده رمزارزها در میان ایرانیان؛ از نوجوانان تا کهنسالان
مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در ادامه به ارائه آماری غیررسمی اما تکاندهنده از وضعیت بازار رمزارز در ایران پرداخت. طبق برآوردهای موجود، از جمعیت ۵۳ میلیون نفری بالای ۱۸ سال کشور، حدود ۲۲ میلیون نفر با بازار رمزارز آشنایی داشته یا تجربه حداقل یکبار معامله در آن را دارند.
وی افزود: نکته جالبتوجه در این آمار، تنوع سنی سرمایهگذاران است؛ بهطوریکه سهم افراد بالای ۵۰ سال (۷ درصد) حتی اندکی بیشتر از جوانان زیر ۲۰ سال (۶.۸ درصد) تخمین زده میشود. همچنین جریان ورود سرمایهگذاران جدید به این بازار همچنان ادامه دارد و درصد قابلتوجهی از فعالان، سابقهای کمتر از شش ماه دارند.
صرافیهای داخلی؛ پیشروتر از بورس در ارائه خدمات نوین
کیانی با اذعان به پیشرفت سریع پلتفرمهای داخلی گفت: صرافیهای رمزارزی ایران اکنون خدمات متنوعی از جمله معاملات اهرمی، سفارشگذاریهای پیشرفته (استاپ-لاس)، رباتهای معاملهگر، کپی تریدینگ و حتی وامدهی (Lending) و استیکینگ را به کاربران خود ارائه میدهند. حتی توکنهای سهامی که فدراسیون جهانی بورسها نسبت به آنها هشدار داده بود نیز در برخی پلتفرمهای داخلی قابل معامله است.
چراغ سبز قانونگذار و پذیرش فقهی رمزارزها
وی در پایان با اشاره به تغییر رویکرد نهادهای حاکمیتی نسبت به رمزارزها اظهار داشت: تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه که در آن «رمزدارایی و رمزارز» صراحتاً به عنوان دارایی مشمول مالیات ذکر شده و تأیید آن توسط شورای نگهبان، نشاندهنده پذیرش قانونی و فقهی این کلاس دارایی در کشور است.
کیانی تأکید کرد که بورس تهران نیز همسو با روندهای جهانی و با توجه به پتانسیل عظیم بازار داخلی که ارزش آن میلیاردها دلار تخمین زده میشود، درصدد است تا با راهاندازی صندوقهای رمزارز، امکان سرمایهگذاری امن و متنوع را برای شهروندان فراهم کند و سهم خود را از این بازار رو به رشد به دست آورد.
