نگاهی اجمالی به حقوق کودکان در ایران و جهان

نگاهی اجمالی به حقوق کودکان در جهان

بررسی حقوق کودکان

بررسی حقوق کودکان در جهان:

در جوامع مختلف برای تمامی رده های سنی از نوزادان و کودکان و بزرگسالان و افراد مسن حقوقی تعریف شده است. که تمامی دولت ها و افراد مختلف می بایست از آن تبعیت داشته باشند و به آن احترام بگذارند و اگر غیر از این باشد و تخطی در اجرای حقوق تمامی افراد جامعه صورت بگیرد، میتوانند شکایت کنند و اعاده حق نمایند.

حقوق کودکان به مجموعه ای از حقوق بشر ویژه کودکان گفته می شود که بر پشتیبانی و نگهداری از کودکان تمرکز دارد زیرا که این قشر ضعیف نیازمند حمایت و نگهداری هستند تا که بتوانند در جامعه زندگی کنند. کنوانسیون حقوق کودک (CRC) 1989 یک کودک را به عنوان فردی که به سن هجده سال نرسیده‌است تعریف می‌کند.

چند نمونه از حقوق کودکان عبارت اند از حق برقراری ارتباط با هر دو والدین، هویت انسانی و همچنین نیازهای اساسی برای حفاظت فیزیکی، غذا، آموزش عمومی دولتی، مراقبت های بهداشتی و قوانین کیفری مناسب براساس سن و رشد کودک، حفاظت برابر از حقوق مدنی کودک و آزادی از تبعیض بر اساس نژاد، جنسیت، گرایش جنسی، هویت جنسیتی، منشأ ملی، مذهب، معلولیت، رنگ، قومیت یا سایر ویژگی ها.در این مقاله به صورت مفصل به حقوق کودکان می پردازیم تا این که این قشر ضعیف و اسیب پذیر در جامعه بتوانند در آسایش و امنیت زندگی آرامی داشته باشند . 

کنوانسیون حقوق کودک:

مهمترین سند حقوقی بین‌المللی برای کودکان، کنوانسیون حقوق کودک است که در سال 1989 به تصویب رسیده است و مهم‌ترین حقوق کودکان در آن درج شده‌است، همچنین در این سند کمیته ای برای بررسی وضعیت کشورها در زمینه حقوق کودک ایجاد شده‌است. 

هدف اساسى این کنوانسیون، ایجاد زندگى بهتر براى کودکان و تلاش در راه رشد هماهنگ و متعادل آنان در زمینه‏هاى اساسى رشد جسمى، ذهنى، عاطفى، روانى و رشد اجتماعى است و براى دستیابى به این هدف، چهار محور اساسى رشد، بقا، حمایت و مشارکت را مورد توجه قرار داده است . 

مهم‌ترین مواد این کنوانسیون که با عنوان اصول عمومی حقوق کودک شناخته میشوند عبارتند از: 

1. منع تبعیض

2. مصالح عالیه کودک

3. حق بر حیات، بقا و رشد کودک

4. حق بر ثبت ولادت، ثبت نام و تابعیت حق بیان آزادانه عقاید

5. حق آزادی فکر و عقیده و شرکت در انجمن‌ها

6. حق بر آموزش کودک 

7. حق بر سلامت

8. حق برخورداری از بهداشت

9. حق بر همبستگی خانوادگی

10. رفاه 

11. تأمین اجتماعی

12. مصونیت از سواستفاده و استثمار جنسی و کاری

در کنوانسیون حقوق کودک مهمترین حقوق کودکان درج شده است

البته باید توجه داشت که مهمتر از تمامی این اصول، اصل احترام به کرامت ذاتی انسان یا کودک است که تمامی مقررات مندرج در کنوانسیون و سایر اصول بر آن مبتنی می باشد.

تاکنون بیش از 190 دولت به عضویت کنوانسیون حقوق کودک درآمده اند، دولت جمهوری اسلامی ایران نیز جزء دولتهایی است که کنوانسیون مزبور را امضاء و سپس تصویب کرده است. این کنوانسیون در اول اسفند ماه 1372 به تصویب مجلس شورای اسلامی و در 11 اسفند ماه نیز به تایید شورای نگهبان رسیده است.

با وجود این که کنوانسیون از نقاط قوت و محاسن برخوردار است، ولی به نوبه خود ایراداتی بر آن وارد است، از جمله، عدم وجود نوآوری و ابتکار در برخی مواد، عدم تعریف اطفال بزهکار، عدم توجه به برخی از اصول مترقی جهان، وجود حق تحفظ برای کشورها، ابهام و اجمال در برخی از موارد، عدم تعریف کودک پناهنده و ... حال با این همه نواقص و کاستیهای که کنوانسیون یاد شده دارد، از لحاظ تدوین مقرراتی جامع درباره حقوق کودکان، انتظارات جامعه بشری را در حمایت از کودکان برآورده است.

سابقه تاریخى کنوانسیون حقوق کودک: 

مساله حقوق کودکان، مساله جدیدى نیست . شروع آن به دوران بعد از جنگ جهانى اول باز مى‏گردد . یکى از طرفداران اولیه حقوق کودک، اگلانتین جب ، بنیانگذار مؤسسه نجات کودکان در انگلستان در سال 1919 م . بود .

وى عقیده داشت که کودکان، بشدت قربانى سیاستهاى اقتصادى غلط و خطاهاى سیاسى و جنگى مى‏باشند و در بسیارى از مواقع، فداى مسائل سیاسى مى‏شوند . پس از پایان جنگ جهانى اول، به سبب پیامدهاى جنگ و آسیبهایى که از این راه بر کودکان وارد آمد، در سال 1924 م . «اعلامیه حقوق کودک‏» در ژنو تنظیم شد که بیشتر، در زمینه تغذیه، بهداشت و مسکن براى کودکان جنگ‏زده و آواره و حمایت آنان در برابر آسیبهاى جسمى و روانى ناشى از جنگ بود .

تاسیس صندوق بین المللى کودکان (یونیسف) در سال 1946 م . ، گام مهمى براى پرداختن به مسائل حقوقى کودکان جهان بود . همچنین، اعلامیه جهانى حقوق بشر  1948 م . نیز منبع دیگرى براى پیمان حقوق کودک بود; زیرا این اعلامیه، تمام انسانها را بدون توجه به ویژگیها شامل مى‏شود که طبعا کودکان را نیز در بر مى‏گیرد . 

در سال 1959 . ، اعلامیه حقوق کودک به تصویب مجمع عمومى سازمان ملل متحد رسید که در واقع، اساس و بنیان کنوانسیون حقوق کودک را پى‏ریزى کرد

نگاهی به ازادی اجتماعی از نظر کنوانسیون حقوق کودکان

آزادی تشکیل اجتماعات و مجامع مسالمت آمیز از حقوق کودکان است 

آزادى تشکیل اجتماعات و مجامع مسالمت‏ آمیز از حقوق کودک است و دولتها باید آن را به رسمیت ‏بشناسند و در اعمال این حقوق، غیر از محدودیتهاى مصرح قانونى و یا محدودیتهایى که براى حفظ منافع امنیت ملى یا امنیت عمومى، نظم و سلامت عمومى و اخلاق و حق آزادیهاى دیگران ضرورى است، محدودیتى وجود ندارد . 

حفظ حریم شخصى کودک یکی از حقوق کودکان

دخالت و ملاحظات غیرقانونى و خودسرانه و هتک حرمت در امور خصوصى و خانوادگى و حتى مکاتبات کودک منع شده است و حتى از دولتها درخواست‏ شده است که در برابر این گونه اعمال، ضمانت اجرایى تعیین کنند .

نکته قابل توجه این است که این ماده به طور مطلق به کار رفته است; یعنى حتى والدین، به جهت امور اخلاقى کودک و یا حتى به جهت ‏بهداشت و سلامت عمومى، نمى‏توانند این کار را بکنند; که به نظر مى‏رسد این عدم دخالت والدین و استقلال بى حد و مرز کودک در چنین وضعیتى، نه تنها به نفع و حمایت کودک نیست، بلکه آثار سویى در کودک به جا خواهد گذاشت . 

مسئولیت مشترک والدین در تربیت کودک

 ضمن به رسمیت ‏شناختن مسؤولیت مشترک پدر و مادر در حفظ سلامت جسمى، روحى و ارتقاى سعادت اجتماعى و عرفانى، از کشورهاى عضو خواسته شده است که در راه تحقق این منظور، مؤسسات قانونى، تسهیلات و خدمات لازم را فراهم کنند . این امر، به ویژه براى کودکانى که داراى والدین شاغل باشند بیشتر تاکید شده است . 

منع بدرفتارى با کودک 

هرگونه اعمال خشونت جسمی و روحی از سوی کنوانسیون حقوق کودک منع شده است

هر نوع اعمال خشونت جسمى و روحى، آسیب‏ رسانى یا سوء استفاده، بى توجهى یا سهل انگارى، بدرفتارى یا استشهار از جمله سوء استفاده جنسى، به طور کلى منع شده است و اقدامات حمایتى کشورهاى عضو از طرق مختلف قانونى، اجرایى، اجتماعى و آموزشى مورد تاکید قرار گرفته است . 

حقوق کودکان بى ‏سرپرست و محروم از خانواده 

بر اساس ماده 20 کنوانسیون که در سه بند تنظیم شده است، اولا، محرومیت و یا محروم کردن کودک از خانواده به طور کلى منع شده است . ثانیا، در صورت وقوع چنین حادثه‏اى، کشورها باید مراقبتهاى جایگزین را براى اینگونه کودکان لحاظ کنند; از جمله تعیین سرپرست و کفیل در قوانین اسلامى; فرزند خواندگى و یا در صورت لزوم، اعزام کودک به مؤسسات مراقبتى و ثالثا، در برخورد با چنین مساله‏اى، توجه خاصى به استمرار در تربیت کودک، قومیت، مذهب، فرهنگ و زبان کودک شده است . 

حقوق کودکان در ایران

ایران کنوانسیون حقوق کودکان را امضا و تصویب کرده است

در قوانین هر کشوری برای تشخیص کودک از بالغ، سنی به عنوان مرز این دو در نظر گرفته شده است. در ایران برای باز نمودن مسئولیت سن بلوغ شرعی ملاک عمل قرار می گیرد. این سن براساس نظر مشهور فقها که در قانون مدنی نیز ذکر شده است:«برای دختر نه سال تمام قمری و برای پسر پانزده سال تمام قمری» در نظر گرفته شده است.

هرچند که عرف نمی پذیرد، لیکن یک دختر نه ساله اگر مرتکب جرمی شود، مجازات می شود. همچنان که می تواند اموال خود را اداره کند و معامله کند. سابقا کودکان دختر در سن 9 سالگی با اجازه ولی (پدر یا جد پدری) می توانستند ازدواج کنند که پس از اصلاح این قانون در سال 1382 حداقل سن برای ازدواج دختران به 13 سال و برای پسران به 15 سال تمام قمری تبدیل شده است.

 گردآوری: بخش کودکان بیتوته