به گزارش همشهری آنلاین، سال ۱۴۰۱ بهروز وجدانی، عضو هیأت کارشناسی شورای ملی ثبت آثار میراث فرهنگی ناملموس از ثبت ترانه «دایه دایه وقت جنگه» در فهرست ملی میراث ناملموس خبر داده بود. «موتورچی»، «دایه دایه» یا «دایه دایه وقت جنگه» یک ترانه حماسی لری است که در فهرست آثار فاخر موسیقی ایران ثبت شدهاست. این ترانه نخستین بار در اردیبهشت سال ۱۳۴۴ با صدای حشمتالله رشیدی از رادیو ملی ایران پخش شد. ریشه این ترانه به جنگ جهانی اول و زمان حضور قوای روس و انگلیس در ایران برمیگردد؛ زمانی که اقوام لر در آزار اقوام خارجی قرار گرفته بودند و این ترانه را برای اتحاد و تقویت روحیه سلحشوری در قوم خود ساختند. اما واقعا این ترانه ثبت جهانی خواهد شد؟
مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری میراث مانا که پرونده «سنتهای مربوط به گهواره و لالایی خوانی» را تدوین کرده است و در انتظار ثبت جهانی دارد، در این باره به همشهری گفت: طبق قوانین کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس اساسا ترانهها قابلیت ثبت جهانی ندارند و در زمره آثار محسوب میشوند. هرچند این اشکال در کشور ما وجود دارد که بعضی ترانهها در دوره برخی مدیران ثبت ملی شدهاند و حتی تشریفات اداری برایشان اجرا شده است، مثلا ربنای محمدرضا شجریان یا سرود ای ایران، اما از نظر حقوقی و بر مبنای کنوانسیون این ثبتها خطاست و در سطح جهانی هم پذیرفته نیست. متاسفانه گاهی پروندههایی ثبتشده است که اصلا میراث محسوب نمیشوند. صحبتم این نیست که این ترانه یا آثار بیارزش هستند، اما از دیدگاه کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس محسوب نمیشوند.
از نگاه کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس به معنای اقدامها، نمایشها، ابرازها، دانش، مهارتها و نیز وسایل، اشیا، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنهاست که جوامع، گروهها و در برخی موارد افراد، آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود میشناسند.
شهاب نیکمان با اشاره به این تعریف افزود: طبق این تعریف ما با شیوهها و سبکها کار داریم نه خود اثر یا محتوا. یک مثال در این باره میزنم. مثلا در پرونده ساز رباب به برخی مقامها اشاره میکنیم و منظورمان فقط مستندنگاری است و عنصری که ثبت میشود همان عنوان پرونده است یعنی «مهارت ساختن و نواختن رباب». یا در مثالی دیگر، امسال توانستیم «مهارت آینهکاری در معماری ایران» را به ثبت جهانی برسانیم. در این پرونده به شیوههای آینهکاری هندسی، مقرنس، اسلیمی و ... اشاره شده است، اما این عناوین به صورت مجزا ثبت نشدهاند. همه این مجموعه تحت عنوان اصلی پرونده است. پس اینکه یک سرود ثبت شود از نظر فنی خطاست. در پرونده «سنتهای مربوط به گهواره و لالاییخوانی» هم که به صورت مشترک از سوی ۳ کشور ایران، تاجیکستان و ترکمنستان ارائه شده، گهوارهسازی، آماده کردن گهواره و خواندن لالایی از سوی مردان و زنان با موضوع پرورش نوزاد مطرح شده، اما متن لالایی یا سرودها در این پرونده نیامده است.
او با بیان اینکه فهرست معرف میراث ناملموس بشری عناصری از فرهنگ جهان را دارد و یونسکو به صورت مشخص، کنوانسیون ۲۰۰۳ به صورت خاص و کمیته ۲۴ کشور نماینده اعضای کنوانسیون به صورت خاصتر متولی تایید آنها هستند که سالی یک بار پروندهها را تایید میکنند، ادامه داد: در یک اشتباه رایج ما خیلی خلاصه میگوییم مثلا آینهکاری ثبت شده است در حالی که «مهارت آینهکاری در معماری ایران» ثبت جهانی شده است. یا گفته میشود جمهوری آذربایجان تار یا عربستان رز را ثبت جهانی کرد و این منجر به اعتراض در ایران هم میشود در حالی که جمهوری آذربایجان شیوه نواختن تار آذری و عربستان آیینهای مربوط به رز طائف را ثبت جهانی کرده است. این ثبتها نه حقی را از ما میگیرد و نه حقی رابه آنها میدهد.
