به گزارش خبرنگار مهر، فرهاد عباسی پیش از ظهر سه شنبه در همایش «گفتگوگرهای هوشمند اسلامی و آینده پژوهشهای دینی» که در سالن همایشهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور برگزار شد، ضمن قدردانی از تلاشهای علمی پژوهشگران این حوزه، اظهار کرد: آنچه امروز در عرصه پژوهش دیجیتال علوم اسلامی مشاهده میشود، محصول سالها تلاش مستمر و مجاهدت علمی در حوزههای علمیه است و حضور در چنین جمعی برای بنده افتخاری ارزشمند به شمار میآید.
وی با اشاره به جایگاه فعلی حوزههای علمیه در حوزه پژوهش دیجیتال افزود: حوزه علمیه امروز نهتنها در سطحی برابر با سایر مراکز علمی قرار ندارد، بلکه در بسیاری از عرصههای پژوهش دیجیتال علوم اسلامی نقش پیشرو و جریانساز ایفا میکند؛ جایگاهی که نتیجه برنامهریزی عمیق، نگاه آیندهنگر و تلاش هوشمندانه پژوهشگران متعهد حوزوی است.
معاون پژوهش حوزههای علمیه با مرور تحولات روششناختی در پژوهش دینی بیان کرد: نخستین مرحله این تحول با شکلگیری نرمافزارهای تخصصی و کتابخانههای دیجیتال رقم خورد که خود یک دگرگونی بنیادین در شیوه تحقیق دینی محسوب میشد، اما اکنون در آستانه مرحلهای تازه قرار داریم که عبور از ذخیرهسازی دادهها به سمت تحلیل، فهم و گفتوگوی هوشمند با دادهها را ممکن میسازد.
عباسی ادامه داد: این مرحله جدید، همانقدر که سرشار از ظرفیت و فرصت است، با حساسیتها و تهدیدهای معرفتی و روشی نیز همراه است و بیتوجهی به این ابعاد میتواند آثار بلندمدتی بر نظام علمی حوزهها بر جای بگذارد.
شناخت دقیق فرصتها و آسیبها، پیششرط بهرهبرداری صحیح از هوش مصنوعی
وی با تشبیه هوش مصنوعی به جریانی سیال تصریح کرد: این فناوری همانند آبی جاری است که اگر در مسیر درست هدایت شود، میتواند زمین دانش را بارورتر کند، اما در صورت فقدان مدیریت و حکمت، ممکن است به تضعیف بنیانهای علمی بینجامد، از این رو شناخت دقیق فرصتها و آسیبها، پیششرط بهرهبرداری صحیح از گفتگوگرهای هوشمند است.
معاون پژوهش حوزههای علمیه در تبیین تفاوت میان کتابخانههای دیجیتال و گفتگوگرهای هوشمند گفت: در نسل نخست پژوهش دیجیتال، دادهها به صورت خام، فهرستشده و شفاف در اختیار پژوهشگر قرار میگرفت و نقش اصلی تحلیل بر عهده محقق بود، اما در گفتگوگرهای هوشمند، پاسخها به شکل ترکیبی و تفسیری ارائه میشود و همین امر میتواند نوعی توهم اعتبار و مرجعیت علمی ایجاد کند.
وی افزود: در چنین فضایی، خطر سوگیریهای پنهان، کاهش شفافیت منابع، تحریف نامحسوس معارف دینی و کمرنگ شدن مسئولیتپذیری علمی افزایش مییابد، زیرا پژوهشگر همواره بهروشنی نمیداند پاسخ ارائهشده بر چه منبعی و با چه مبنای معرفتی استوار است.
عباسی با اشاره به چالش مرجعیت علمی در عصر هوش مصنوعی بیان کرد: کتابخانههای دیجیتال هرگز در جایگاه عالم ننشستند و همواره بهعنوان ابزار پژوهش شناخته میشدند، اما گفتگوگرهای هوشمند این قابلیت را دارند که با القای مرجعیت، جای پژوهشگر و عالم را بگیرند و این مسئله میتواند مرجعیت سنتی و ریشهدار حوزههای علمیه را با تهدید مواجه کند.
وی سادهسازی مفرط و ابتذال علمی را از دیگر آسیبهای احتمالی دانست و گفت: در پژوهش سنتی، دستیابی به فهم عمیق مستلزم تلاش، دقت و تأمل بود، اما در صورت استفاده نادرست از گفتگوگرها، سهم کوشش علمی پژوهشگر کاهش مییابد و این موضوع در مباحث پیچیده دینی میتواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد.
معاون پژوهش حوزههای علمیه در عین حال به فرصتهای راهبردی این فناوری اشاره کرد و افزود: دسترسی سریع به منابع کمتر دیدهشده، ایجاد ارتباط هوشمند میان آیات، روایات، تفاسیر و آرای فقها، شناسایی الگوهای پنهان در تحول مفاهیم دینی و ارتقای همزمان سرعت و عمق پژوهش از جمله ظرفیتهای مهم گفتگوگرهای هوشمند به شمار میرود.
وی تصریح کرد: این ابزارها میتوانند پیوندی سنجیده میان سنت علمی حوزه و علوم نوین برقرار کنند و اگر این پیوند با دقت و بر اساس مبانی معتبر شکل گیرد، افقهای تازهای در پژوهشهای دینی گشوده خواهد شد.
عباسی با تأکید بر لزوم تدوین راهبردهای دقیق برای عبور ایمن از این گذار تاریخی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی باید همواره بهعنوان دستیار پژوهشگر معرفی شود، نه جایگزین او. شفافسازی منابع، ارائه مستندات دقیق، ایجاد سازوکارهای نظارتی و تشکیل حلقههای علمی ناظر، از الزامات اساسی در توسعه گفتگوگرهای هوشمند اسلامی است.
وی همچنین بر اهمیت ارتقای سواد دیجیتال طلاب و پژوهشگران تأکید کرد و افزود: آموزش هدفمند و فراگیر نحوه استفاده هوشمندانه از این ابزارها باید بهصورت سازمانیافته در حوزههای علمیه دنبال شود، چراکه اگر نسبت به این تحولات بیتفاوت باشیم، این موج فناورانه ما را با خود خواهد برد.
معاون پژوهش حوزههای علمیه در پایان گفت: هوش مصنوعی پدیدهای دووجهی است که اگر در اختیار انسان حکیم، اخلاقمدار و مسئولیتپذیر قرار گیرد، میتواند به روشنتر شدن مسیر علم و پژوهش کمک کند، اما استفاده شتابزده و فاقد پشتوانه معرفتی از آن، آسیبهایی به همراه خواهد داشت که جبران آنها دشوار است.
