خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: پایش میدانی از وضعیت صنایعدستی مازندران نشان میدهد که با وجود تنوع رشتهها، تعداد قابل توجه هنرمندان فعال و ظرفیت بالای اشتغالزایی، چالشهای ساختاری، کمبود زیرساختها و ضعف در حمایتهای تخصصی، بسیاری از فعالان این حوزه را با موانع جدی در مسیر تولید، آموزش و عرضه محصولات مواجه کرده است.
استان مازندران بهواسطه پیشینه فرهنگی، تنوع قومی و اقلیمی، یکی از قطبهای بالقوه صنایعدستی کشور بهشمار میرود. بر اساس آمارهای رسمی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران، بیش از ۸۰ رشته فعال صنایعدستی در این استان شناسایی شده و هزاران هنرمند بهصورت رسمی و غیررسمی در این حوزه فعالیت دارند.
رشتههایی مانند سفال، حصیربافی، نمدمالی، چوبتراشی، منبت، گلیمبافی، زیورآلات سنتی و هنرهای نوپدید، بخشی از ظرفیتهای متنوع صنایعدستی مازندران را تشکیل میدهند.
با این حال، سهم صنایعدستی از اقتصاد استان و بازارهای ملی و صادراتی، متناسب با این ظرفیت گسترده نیست و کارشناسان معتقدند نبود برخی کدهای شغلی رسمی، ضعف زیرساختهای تولیدی، کمبود کارگاههای تخصصی، مشکلات بیمهای و محدودیت در تأمین مواد اولیه، از جمله عواملی است که مانع از تثبیت جایگاه صنایعدستی مازندران در زنجیره اقتصادی و فرهنگی کشور شده است.
در سالهای اخیر، تلاشهایی برای برگزاری نمایشگاهها، حمایت از فروش و توسعه آموزش انجام شده، اما این اقدامات هنوز نتوانسته بسیاری از مشکلات ریشهای فعالان این حوزه را برطرف کند؛ مسائلی که مستقیماً بر معیشت، انگیزه و تداوم فعالیت هنرمندان اثرگذار است.
نبود کد شغلی؛ مانع ادامه مسیر هنرمندان نوپدید
سمیه مسلمی، هنرمند فعال در رشته منجوقبافی اسپیرال و پیکسلبافی، در گفتوگو با خبرنگار مهر با اشاره به ماهیت این هنر اظهار کرد: منجوقبافی اسپیرال و پیکسلبافی هنری است که در آن منجوقها از داخل نخ عبور داده میشود و با استفاده از قلاب بافته میشود.
وی افزود: این هنر نیازمند مهارت بالا و صرف زمان طولانی است و قابلیت تولید محصولات متنوعی در حوزه زیورآلات و اکسسوری دارد.
وی افزود: با وجود کاربردی بودن و استقبال مخاطبان، این هنر هنوز در فهرست کدهای صنایعدستی ثبت نشده است. نبود کد رسمی باعث شده امکان دریافت مجوز، بیمه و حمایتهای قانونی برای ما فراهم نباشد و ادامه کار با ابهام همراه شود.
این هنرمند تأکید کرد: بسیاری از هنرمندان این رشته بهصورت جدی فعالیت میکنند، اما چون شناسنامه رسمی نداریم، امکان ثبت کارگاه یا توسعه کار فراهم نیست و انتظار ما این است که این هنر به رسمیت شناخته شود تا بتوانیم مسیر حرفهای خود را ادامه دهیم.
فیروزهکوبی بدون زیرساخت؛ هزینه تولید بالا، بازار محدود
مرجان شباهنگ، هنرمند فیروزهکوبی در مازندران، در گفتوگو با خبرنگار مهر با اشاره به مشکلات زیرساختی این رشته بیان کرد: فیروزهکوبی به مواد اولیه خاصی مانند مس نیاز دارد که تأمین آن در مازندران دشوار است و همین موضوع هزینه تولید را افزایش میدهد.
وی ادامه داد: برای تکمیل آثار فیروزهکوبی، مرحله پلیستر بسیار مهم است، اما در استان مازندران هیچ مجموعهای این خدمات را ارائه نمیدهد، به همین دلیل مجبور هستیم آثار را برای پلیستر به اصفهان ارسال کنیم که هزینه حملونقل و خدمات به قیمت نهایی اضافه میشود.
این هنرمند افزود: در نتیجه، قیمت محصولات ما نسبت به تولیدکنندگان اصفهان بالاتر میشود و مشتریان ترجیح میدهند مستقیماً از آن شهر خرید کنند. این مسئله بازار فروش ما را محدود کرده است.
شباهنگ با اشاره به ظرفیت آموزش این هنر تصریح کرد: امکان آموزش فیروزهکوبی در استان وجود دارد، اما نبود تجهیزات و دستگاههای لازم مانع راهاندازی کارگاه و آموزشگاه شده است.
پاپیماشه؛ هنری کاربردی در خانههای کوچک
سمیرا خنایینژاد، هنرمند پاپیماشه، نیز در گفتوگو با خبرنگار مهر به قابلیتهای این هنر اشاره کرد و گفت: پاپیماشه هنری است که از کاغذ خردشده خمیر تولید میشود و میتوان با آن انواع وسایل کاربردی، تزئینی و دکوراتیو را ساخت.
وی افزود: حدود یک سال و نیم است که در این حوزه فعالیت دارم. خمیر تولیدی بسیار مقاوم است و حتی در دکوراسیون داخلی ساختمان کاربرد دارد، اما این هنر به فضای بزرگ و تجهیزات خاص نیاز دارد.
این هنرمند تصریح کرد: در حال حاضر در منزل کار میکنم، در حالی که برای توسعه کار نیاز به کارگاه، ابزار تخصصی و سرمایه اولیه دارم. فروش محصولات از طریق فضای مجازی انجام میشود و حضور در نمایشگاه صنایعدستی، نخستین تجربه حضوری من برای معرفی آثار است.
صنایعدستی مازندران با برخورداری از تنوع کمنظیر در مواد اولیه، اقلیم و پیشینه فرهنگی، یکی از ظرفیتهای مهم اشتغالزایی و هویتبخشی فرهنگی در شمال کشور به شمار میرود. از چوب و سفال گرفته تا منسوجات سنتی و هنرهای نوپدید، این حوزه در سالهای اخیر شاهد ورود هنرمندانی بوده که با نگاه خلاق و محیطمحور، تلاش کردهاند صنایعدستی را با دغدغههای روز جامعه پیوند بزنند.
بر اساس آمارهای رسمی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران، ۸۰ هزار هنرمند فعال در رشتههای مختلف صنایعدستی در استان شناسایی شدهاند که بخشی از آنان در قالب کارگاههای خانگی و خرد فعالیت میکنند، با این حال، کارشناسان معتقدند فاصله معناداری میان ظرفیت واقعی استان و میزان بهرهبرداری اقتصادی از این حوزه وجود دارد.
از چالشهای اصلی هنرمندان صنایعدستی مازندران، نبود زیرساختهای پایدار برای تولید، آموزش و عرضه محصولات است؛ موضوعی که باعث شده برخی رشتهها، بهویژه هنرهای نوگرا و کمتر شناختهشده، همچنان خارج از چرخه حمایتهای رسمی باقی بمانند.
این در حالی است که بازار صنایعدستی، بهویژه در حوزه گردشگری و فروش آنلاین، ظرفیت بالایی برای جذب مخاطب داخلی و خارجی دارد.
فعالان این حوزه بر این باورند که حمایت هدفمند از هنرمندان خلاق، تسهیل در صدور مجوزها، ایجاد فضاهای نمایشگاهی دائمی و توسعه آموزشهای تخصصی میتواند نقش مؤثری در احیای صنایعدستی استان ایفا کند. همچنین توجه به هنرهای سازگار با محیطزیست و استفاده از مواد دورریز طبیعی، بهعنوان رویکردی نوین، میتواند جایگاه صنایعدستی مازندران را در سطح ملی و حتی بینالمللی ارتقا دهد.
مهدی ایزدی مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران با تأکید بر ضرورت همگامسازی صنایعدستی با نیازها و رویکردهای نوین جامعه گفت: حمایت از هنرمندان خلاق، بهویژه فعالان رشتههای نوپدید و محیطمحور، یکی از اولویتهای اصلی حوزه صنایعدستی استان است.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مازندران بهواسطه تنوع اقلیمی، منابع طبیعی و پیشینه فرهنگی غنی، از ظرفیت بالایی در حوزه صنایعدستی برخوردار است، اما بخشی از این ظرفیتها هنوز به مرحله بالفعل نرسیده و نیازمند برنامهریزی هدفمند و حمایت عملی است.
وی با اشاره به فعالیت گسترده هنرمندان در کارگاههای خانگی افزود: بخش قابلتوجهی از تولیدات صنایعدستی استان توسط هنرمندانی انجام میشود که بهصورت خرد و خانگی فعالیت دارند و این موضوع ضرورت توجه به آموزش، تسهیل صدور مجوزها و ایجاد بسترهای مناسب برای عرضه محصولات را دوچندان میکند.
این مسئول با بیان اینکه صنایعدستی صرفاً یک فعالیت هنری نیست، بلکه یک ظرفیت اقتصادی و اشتغالزا محسوب میشود، تصریح کرد: توسعه بازار فروش، حضور در نمایشگاههای ملی و منطقهای و استفاده از ظرفیت فضای مجازی از جمله محورهایی است که در برنامههای معاونت صنایعدستی استان دنبال میشود.
ایزدی همچنین به اهمیت توجه به رشتههای جدید و کمتر شناختهشده اشاره کرد و گفت: برخی هنرمندان با استفاده از مواد بازیافتی و دورریزهای طبیعی، آثاری خلاقانه و سازگار با محیطزیست تولید میکنند که این رویکرد، همسو با سیاستهای کلان حفاظت از منابع طبیعی است و باید مورد حمایت قرار گیرد.
وی ادامه داد: تلاش ما بر این است که در کنار حفظ و احیای رشتههای سنتی، زمینه شناسایی، ثبت و ساماندهی رشتههای نوپدید صنایعدستی نیز فراهم شود تا هنرمندان این حوزه بتوانند از حمایتهای قانونی و تسهیلات موجود بهرهمند شوند.
صنایعدستی مازندران با وجود ظرفیتهای انسانی و فرهنگی قابل توجه، همچنان با مشکلات ساختاری دستوپنجه نرم میکند. کارشناسان معتقدند شناسایی و ثبت رشتههای نوپدید، ایجاد کارگاههای تخصصی مشترک، حمایت از تأمین مواد اولیه و تسهیل مسیر صدور مجوزها، میتواند نقش مؤثری در توانمندسازی هنرمندان و توسعه اقتصاد فرهنگی استان داشته باشد.
