کمک به حل ناترازی گاز در گرو گسترش برق خورشیدی

به گزارش الف برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد که افزایش سهم نیروگاه‌های خورشیدی در سبد تولید برق کشور، یکی از کم‌هزینه‌ترین و پایدارترین روش‌ها برای کاهش مصرف گاز در نیروگاه‌های حرارتی است. در نیمه سرد سال، ناترازی گاز به‌ویژه در بخش نیروگاهی به یکی از چالش‌های تکرار شونده تبدیل شده است. چالشی که با گسترش سهم برق خورشیدی می‌تواند تا حدی کنترل شود.

ساعت‎‌های اوج مصرف در تابستان که مصرف انرژی افزایش پیدا ‌می‌کند برق خورشیدی در همان زمان بیشترین تولید را دارد. بنابراین رشد ظرفیت برق خورشیدی، مستقیماً فشار بر شبکه گاز را کم می‌کند و این موضوع در زمستان‌های اخیر بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است.

با این حال، روند اجرای طرح ۷۰۰۰ مگاواتی برق خورشیدی که وزارت نیرو اعلام کرده بود، اگر با سرعت پایین کنونی ادامه پیدا کند، طی سه تا چهار سال محقق می‌شود؛ و در نتیجه نشان می‌دهد گسترش تجدیدپذیرها از مسیر درست خود خارج شده است. یکی از محورهای اصلی نگرانی کارشناسان، کاهش نقش بخش خصوصی و واگذاری نقش‌های اجرایی به نهادهای دولتی و شبه‌دولتی است؛ موضوعی که نه‌تنها رقابت و شفافیت را محدود می‌کند، بلکه ظرفیت‌سازی واقعی را نیز از مسیر طبیعی خود منحرف می‌سازد. سیدعلی سیادت، فعال حوزه انرژی‌های پاک، می‌گوید: «حذف تدریجی بخش خصوصی باعث شده اجرای طرح‌های خورشیدی به‌جای شتاب‌گرفتن، با تاخیر‌های سنگین روبه‌رو شود.» ایشان در ادامه گفتند: «معتقد است اگر توسعه خورشیدی در همین وضعیت باقی بماند، کشور نه‌تنها فرصت کاهش مصرف گاز نیروگاهی را از دست می‌دهد بلکه خطر انباشت ناترازی در سال‌های آینده نیز بیشتر می‌شود.»

ورود دولت به اجرا؛ افزایش مخاطره و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران

یکی از عوامل اصلی کند شدن روند اجرای طرح‌های خورشیدی، ورود مستقیم دولت و نهادهای حاکمیتی به فاز اجرایی طرح‌هاست؛ روندی که برخلاف تجارب موفق جهانی است. در بسیاری از کشورها، دولت نقش سیاست‌گذار و تنظیم‌گر را ایفا می‌کند و ساخت نیروگاه‌ها بر عهده بخش خصوصی است؛ اما در ایران، بخش قابل‌توجهی از طرح‌های برنامه ۷۰۰۰ مگاواتی به‌صورت متمرکز و با مشارکت نهادهای دولتی یا نیمه‌دولتی اجرا می‌شود.

سرمایه‌گذاران می‌گویند این وضعیت تعادل رقابتی را برهم می‌زند. وقتی دولت هم خریدار برق، هم تنظیم‌کننده مقررات و هم مجری طرح‌هاست، بخش خصوصی انگیزه‌ای برای حضور جدی ندارد. برخی شرکت‌ها از ناپایداری مقررات خرید تضمینی، تأخیر در پرداخت‌ها، نبود تضمین‌های بانکی مناسب و تغییر دوره‌ای نرخ پایه خرید برق گلایه دارند.

در حالی که توسعه انرژی خورشیدی باید با سرعت و گستردگی بیشتر پیش برود، ورود دولت عملاً به کند شدن روندها منجر شده است. تاخیر در تخصیص زمین، مشکلات تامین تجهیزات و نبود مسیر روشن برای بازگشت سرمایه، مجموعه‌ چالش‌هایی است که سرمایه‌گذاران با آن مواجه‌اند. نتیجه چنین وضعیتی، ایجاد خلا قابل‌توجه بین اهداف اعلام‌شده و واقعیت میدانی طرح‌هاست؛ خلایی که بر خلاف انتظار، در حال افزایش است.

چرا توسعه تجدیدپذیرها اثر مستقیم بر کاهش ناترازی گاز دارد؟

ناترازی گاز در ایران موضوع تازه‌ای نیست اما شدت آن در سال‌های اخیر افزایش یافته است. بخش قابل‌توجهی از مصرف گاز کشور به نیروگاه‌های حرارتی اختصاص دارد؛ نیروگاه‌هایی که در زمستان اغلب با محدودیت مواجه می‌شوند و ناچارند از سوخت‌های جایگزین مثل گازوئیل و مازوت استفاده کنند. این وضعیت هم هزینه تولید برق را بالا می‌برد و هم آلودگی هوا را تشدید می‌کند. توسعه خورشیدی یکی از معدود راه‌حل‌هایی است که می‌تواند هم‌زمان بر چند جبهه اثر مثبت بگذارد: کاهش مصرف گاز، کاهش آلایندگی و افزایش پایداری شبکه برق.

نیروگاه‌های خورشیدی دقیقاً در ساعاتی بیشترین تولید را دارند که شبکه برق بیشترین نیاز را دارد. به همین دلیل، جایگزینی بخشی از تولید روزانه نیروگاه‌های گازسوز با تولید نیروگاه‌های خورشیدی، به‌سرعت مصرف گاز را کاهش می‌دهد. برآوردها نشان می‌دهد در صورت اجرای کامل طرح ۷۰۰۰ مگاواتی، سالانه چند میلیارد مترمکعب گاز کمتر در نیروگاه‌ها مصرف خواهد شد؛ رقمی که می‌تواند در زمستان‌ نقشی تعیین‌کننده در مدیریت گاز داشته باشد.

علاوه بر آن، توسعه برق خورشیدی امکان مدیریت بهتر گاز در فصل سرد را فراهم می‌کند. وقتی نیروگاه‌های حرارتی کمتر درگیر تولید برق روزانه باشند، حجم بیشتری از گاز می‌تواند برای مصارف خانگی، صنعتی و ذخیره‌سازی اختصاص یابد. در کشورهای مختلف، گسترش تجدیدپذیرها راهکاری ثابت برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی بوده و ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست.

با این حال، کندی روند اجرای طرح‌ها باعث شده اثرگذاری خورشیدی بر ناترازی گاز به‌مراتب کمتر از ظرفیت واقعی آن باشد. اگر روند فعلی ادامه یابد، کشور بخش مهمی از فرصت کاهش فشار بر شبکه گاز را از دست خواهد داد؛ فرصتی که هر سال ارزش بیشتری پیدا می‌کند.

ابهام در آینده طرح‌های خورشیدی و هشدار درباره تاخیرهای بیشتر

ابهام در مدل اقتصادی طرح‌های خورشیدی یکی از محورهای اصلی انتقاد فعالان این حوزه است. سرمایه‌گذاران می‌گویند نرخ خرید تضمینی برق ثابت نیست، فرمول‌های محاسبه آن اصلاح شده و در برخی مقاطع پرداخت‌ها با تاخیرهای طولانی انجام شده است. این ناپایداری، تأمین مالی طرح‌ها را دشوار کرده و بانک‌ها نیز به دلیل افزایش ریسک، سخت‌گیرتر شده‌اند.

از سوی دیگر، برخی نهادهای دولتی در روند تخصیص زمین، صدور مجوز، اتصال به شبکه و تأمین زیرساخت‌ها دچار چهارچوب‌های پیچیده و زمان‌بر هستند. مجموعه این عوامل، افق صنعت خورشیدی را مبهم کرده و بسیاری از شرکت‌های خصوصی را در حالت انتظار نگه داشته است.

کارشناسان هشدار می‌دهند اگر این وضعیت ادامه یابد، نه‌تنها طرح ۷۰۰۰ مگاواتی به تاخیر می‌افتد بلکه نیاز کشور به برق در تابستان و ناترازی گاز در زمستان نیز تشدید خواهد شد. آن‌ها معتقدند برای عبور از این وضعیت، بازگشت جدی بخش خصوصی، ثبات مقررات و تضمین خرید برق ضروری است. بدون چنین تغییراتی، شکاف بین اهداف برنامه‌ای و واقعیت میدانی روزبه‌روز بزرگ‌تر می‌شود.