به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در سالهای اخیر، طبقه متوسط ایران از لحاظ اقتصادی با فشارهای بیسابقهای روبرو شده است. کاهش قدرت خرید، تورم بالا، رکود اقتصادی و افزایش هزینههای زندگی موجب شده بخش قابل توجهی از این قشر زیر خط فقر قرار بگیرند. این روند نه تنها معیشت خانوادهها را تهدید میکند، بلکه میتواند سرمایه اجتماعی و پویایی سیاسی جامعه را هم کاهش دهد؛ به هرحال بازیگری طبقه متوسط در معادلات سیاسی جامعه را نمیتوان نادیده گرفت.
در همین رابطه خبرآنلاین با ابراهیم فیاض، استاد جامعهشناسی دانشگاه تهران به گفتوگو پرداخته است.
او معتقد است که دولت مسعود پزشکیان با برنامهریزی اقتصادی و جراحیهای ضدتورمی، در مسیر تقویت و بازسازی طبقه متوسط گام برداشته است. او میگوید، تورم و رکود اقتصادی میراث گذشتهها بوده و هنوز یک سال از فعالیت دولت جدید نگذشته است؛ بنابراین نمیتوان مسئولیت سقوط اقتصادی را تنها به دولت جدید نسبت داد. فیاض تأکید میکند که اقدامات دولت، هرچند در کوتاهمدت با شوک و فشار برای طبقه متوسط همراه است، اما در بلندمدت باعث تثبیت و تقویت سرمایه اجتماعی و اقتصادی این قشر خواهد شد.
مشروح گفتوگوی خبرآنلاین را در ادامه بخوانید؛
****
* طبقه متوسط از لحاظ اقتصادی روزبهروز دارد ضعیفتر میشود. گروه هایی از این طبقه زیر خط فقر قرار می گیرند. بخشی از این طبقه در سال ۱۴۰۳ به مسعود پزشکیان رای داد. شما ضعیف شدن این طبقه را چطور ارزیابی می کنید؟ آیا ممکن است که در مشارکت سیاسی یا بدنه اجتماعی پزشکیان تاثیری داشته باشد و ریزش پیدا کند؟
قشر متوسط قشر پویای جامعه است؛ یعنی جامعه از طریق قشر متوسط پویا میشود. این قشر است که سرمایه اجتماعی ایجاد میکند و اگر قشر متوسط نباشد، سرمایه اجتماعی هم شکل نمیگیرد. درنتیجه، مشارکت همراه با پویایی و خلاقیت کاهش پیدا میکند. در نظام سرمایهداری، عدالت اجتماعی یعنی اینکه قشر پایین جامعه بتواند وارد قشر متوسط شود. اگر قشر متوسط به پایین سقوط کند، یعنی عدالت وجود ندارد.
دولت پزشکیان تازه یک سال است که بر سر کار آمده و وضعیت اقتصادی فعلی نتیجه میراث گذشتههاست. به او دارد ظلم میشود، چون او آمده تا این وضعیت را اصلاح کند. تورم همراه با رکود بیماری وحشتناک اقتصاد ماست که مانع شکلگیری سرمایه اجتماعی و ثبات قشر متوسط میشوند.
اما دولت پزشکیان بودجهای ضدتورمی بسته و محکم ایستاده است. پزشکیان شخصیتی جنگی دارد و مثل دوران جنگ و جبهه با روحیه همان بچه بسیجیها کار میکند. اقداماتش، به ویژه جراحی اقتصادی که برای کنترل تورم انجام میدهد، در ابتدا شوک ایجاد میکند، اما به نظر من خیلی سریع تأثیرگذار خواهد بود و قشر متوسط را تقویت میکند.
برای مثال، دولت با حمایتهای مالی و بستههای حمایتی سعی دارد معیشت قشر متوسط را تأمین کند. مجلس نیز همراهی میکند تا مردم نگرانی از ناپایداری قیمت مواد غذایی نداشته باشند. این اقدامات در کنار مدیریت تورم، واقعاً زیبا و مؤثر است.
در دولت پزشکیان، عدالت به معنای ساختاری و مردمگرایی واقعی به صورت عملیاتی در حال پیاده شدن است. قبلاً برخی دولتهای گذشته شعار عدالت و مردمگرایی میدادند، اما در عمل اشرافیت و ضدمردمگرایی غالب بود و تورمهای بسیار بالایی ایجاد شد، از جمله تورمی حدود ۵۳ درصد.
* الان هم ما شاهد این تورم هستیم و به هرحال جراحی اقتصادی شوک برای طبقه متوسط خواهد داشت که می تواند به یک یأس و سرخوردگی منجر شود. آیا ممکن است در ادامه، سرمایه اجتماعی پزشکیان از بین برود؟
نه چون طبقه متوسط دارد میفهمد آقای پزشکیان چه کار میکند؛ یعنی الان کاملاً درک میکند و او ایستاده است. پزشکیان با مردم صادقانه حرف میزند. مثلاً وقتی میگوید «آب نداریم»، مردم خودشان مدیریت میکنند و به اندازه یک یا دو ساعت ذخیره میکنند. این نشان میدهد که مردم در جریان کارهای او هستند و میدانند چه میکند. به نظرم این وضعیت بیشتر از یک سال طول نخواهد کشید.
* پس معتقدید که بعد از یک سال دولت میتواند سرمایه اجتماعی خود را دوباره ترمیم کند؟
بله. یک قشر متوسط باثبات و فعال با مردمگرایی و عدالتطلبی که ایشان دنبال میکند شکل میگیرد. او شعار عدالت داده و واقعاً عمل کرده. برخی فقط شعار عدالت میدهند اما دنبال اشرافیت هستند؛ این عدالت نیست. در دورههای قبلی هم این اتفاق افتاده بود؛ یا شعار مردمگرایی دادهاند اما بیشتر سوژهگرایی برای نخبهها و بازاریهای خاص بوده است. اما ایشان از این کارها ندارد.
با بازاریها هم درگیر نمیشود و با سرمایهدار هم نجنگیده، اما کار خودش را پیش میبرد و عدالتطلبی قشر متوسط را هدف گرفته است. بدون ایجاد تنش بیمورد با بازار یا سرمایهداری، پروژههایش را جلو میبرد. به نظر من، خیلی از این پروژهها موفق خواهند بود؛ حتی امروز در کلاس هم گفتم که تا الان دو کلاس داشتم و گفتم این دولت موفق میشود.
* الان فشار اقتصادی به طبقه متوسط وارد میشود و به نظر میرسد برخی از آنها به طبقه فرودست سقوط کنند. آیا امکان دارد در آینده، در همین دولت پزشکیان، این فرودستان دوباره به طبقه متوسط بازگردند؟
بله؛ علتش این است که پزشکیان در این مسیر جدی است. حتی معتقدم این اتفاق زودتر از آنچه فکر میکنید رخ میدهد؛ شما میگویید تا پایان دولت پزشکیان، اما به نظر من همین حالا روند شروع شده است. اولاً قشر متوسط ما که آسیب دیده، قشر بیسواد نیست؛ این قشر بسیار باسواد و مهارتمند است. تنها کافی است زمینهسازی شود تا با همان اندک ثروت، مهارت و دانش خود سریع بفهمند باید چه کار کنند. یک کم زمینه ایجاد شود، قشر متوسط خیلی سریع خودش را از نظر اقتصادی بازسازی میکند؛ طوری که حتی خود افراد هم شگفتزده میشوند.
کافی است دولت مسیر سرمایهگذاری را برای آنها باز کند؛ مثلاً سمت شرکتهای دانشبنیان یا پروژههای مختلف. من خودم این بازسازی را در استادان دانشگاه تهران میبینم؛ استادانی که با دانشجوها و خودشان کار میکنند و در حال بازسازی هستند. وقتی استاد از قشر متوسط است و جامعه را میفهمد، میتواند جریان بازسازی را هدایت کند.
دانشجوها هم غالباً از قشر متوسط هستند و در پروژههایی مشارکت دارند که هدفشان توسعه کشور است. دولت نیز صادقانه کار میکند و مسیر را باز کرده است؛ بنابراین قشر متوسط خود را آماده بازسازی میکند.
مکانیزم این بازسازی این است که قشر متوسط، به دلیل سواد، مهارت و کمی ثروت، شروع به بازسازی خود میکند. دولت پزشکیان نیز با انگیزهدهی، این فرایند را تقویت میکند و شوک اقتصادی را به یک شوک انگیزهای برای فعالیت قشر متوسط تبدیل میکند.
مطمئن باشید قشر متوسط خودش را در یک سال آینده بازسازی خواهد کرد. به نظر من، در سال سوم و چهارم دولت پزشکیان، این بازسازی به شکل کامل موفقیتآمیز خواهد بود و جامعه به سمت تولید (چه تولید دانش، فکر و نوسازی) میرود. به نظر من، دولت پزشکیان در سال سوم و چهارم بسیاری از پروژهها را به ثمر خواهد رساند؛ پروژههایی که بعضی از آنها پیشتر فقط در حد اندیشه بود.
* مثل چه پروژههایی؟
مثل راهآهنها، جادهها و اتوبانها. برای مثال، احتمالاً در سال سوم یا چهارم، اتوبان شیراز به بوشهر آغاز میشود. اینها را در کلاسهای دانشگاه تهران هم مطرح کردهام.
کاری که این دولت انجام میدهد، متفاوت با دولتهای قبلی است. قبلاً دولتها دائم میگفتند «من میگویم، تو باید انجام دهی»، و استانداران هم به دلیل محدودیتها خلاقیتی نداشتند. من خودم این را در استان فارس دیدهام؛ استانی بزرگ که به دلیل تمرکز روی مرکز، هیچ نوآوری نداشت.
اما الان چه شده؟ استانداران مسئولیت و آزادی گرفتهاند و در مقابل، نتیجه و منفعت خواسته میشود. این آزادی و مسئولیت باعث میشود خلاقیتها شکوفا شود. مثلاً در فارس، اتوبان شیراز–کازرون و اتصال آن به بوشهر در حال ساخت است. مثل کلاسهای من؛ وقتی به دانشجو آزادی و مسئولیت میدهی، خلاقیتشان شکوفا میشود و من هیجانزده میشوم.
وقتی به کسی آزادی و مسئولیت میدهی، نتیجه ملموس است. بین استانداریها رقابت شکل گرفته و این رقابت باعث میشود بازسازیها و نوسازیها در سال سوم و چهارم دولت پزشکیان به اوج برسد.
۳۱۲۱۱
