منتقد ادبی: جای طنز در ادبیات اسارت خالی است

به گزارش ایرنا، تیمور آقامحمدی در آیین رونمایی از دو رمان «کاماندان» و «شماره۸۸۸» در حوزه هنری با تأکید بر جای خالی طنز در ادبیات اسارت تصریح کرد: ما در ادبیات اسارت، داستان طنز چندانی نداشتیم و به‌نوعی اولین رمان طنز در این حوزه را ساسان ناطق نوشته است.

وی افزود: این اثر کاری جذاب و شیرین است و من آن را با لذت خواندم. من روضه‌خوانی هستم که با روضه دیگران گریه نمی‌کنم، اما با وجود این‌که خودم طنزنویس هستم، این کتاب توانست به‌خوبی مرا بخنداند.

آقامحمدی با اشاره به تفاوت رمان «کاماندان» با تصور رایج از ادبیات اسارت توضیح داد: اگر مخاطب به‌دنبال داستانی باشد که در اردوگاه می‌گذرد و اسارت را صرفاً در فضای اردوگاهی روایت می‌کند، احتمالاً این رمان برایش مناسب نخواهد بود؛ چرا که «کاماندان» بیرون از آن فضا شکل گرفته است. همچنین اگر مخاطبی به داستان‌های متعارف، قصه‌گو و ماجرامحور علاقه‌مند باشد، باز هم این رمان در دسته انتخاب‌های او قرار نمی‌گیرد.

چند کتاب درباره ۳۹ هزار آزاده نوشتیم؟

ساسان ناطق مدیر دفتر هنر و ادبیات اسارت گفت: ما برای ۳۹ هزار و ۱۴۰ آزاده‌ای که در کشور داریم، شاید به تعداد انگشتان دست، رمان منتشر کرده‌ایم. ما در برنامه‌ها سعی می‌کنیم آنچه به مخاطب ارائه می‌دهیم، فراتر از حوزه نوشتار باشد.

وی افزود: در مورد جنگ تحمیلی، داستان‌های جالبی اتفاق افتاده است که می‌توان از آن‌ها در فیلم‌ها و کتاب‌ها استفاده کرد. مثلا یک رزمنده عراقی در زمان جنگ در حال راه رفتن و قدم زدن بوده است. رزمنده‌های ما او را می‌بینند و فرمانده‌مان به آن‌ها می‌گوید که این فرد احتمالاً دچار تردید شده یا مشکلی دارد و کسی به او تیراندازی نکند. این، نوع نگاه رزمنده ایرانی است.

ادبیات اردوگاهی و موضوع اسارت

مصطفی جمشیدی، نویسنده رمان «کاماندان»، مطرح کرد: من کتاب «دنیای تاریکی» را دوست داشتم. وقتی خاطرات بدل صدام را می‌خواندم، برایم بسیار جالب بود که او تا چه اندازه به صدام شباهت داشته است. یکی از بدل‌های صدام جراحی پلاستیک انجام می‌دهد و این از نظر دراماتیک برای من اهمیت زیادی داشت؛ این‌که چگونه ممکن است یک سرباز عراقی دست به جراحی پلاستیک بزند.

وی افزود: اگر به ادبیات اردوگاهی نگاه کنیم، در بسیاری از جنگ‌های دنیا، مسئله اسارت یک بحث جدی و محوری است.

جمشدی در ادامه گفت: ما خودمان مخاطب را می‌سازیم. مثلا در سینما، اگر امروز مخاطب به گونه‌ای خاص عادت کرده، دلیلش این است که ما ذائقه او را تغییر داده‌ایم. ادبیات نیز همان فضا را دارد، اما در قالب و فرم بیانی جدید. به‌نظر من یکی از درخشان‌ترین فصل‌های این کتاب، همان خرق عادتی است که در آن اتفاق افتاده است.

نویسنده رمان «کاماندان» با تأکید بر نوع جدید اندیشیدن در ادبیات گفت: در گلویم بغضی هست از این‌که چرا مخاطب را به این سطح از نازک‌اندیشی کشانده‌ایم. اگر به اندیشیدن تکراری عادت کنیم، ناچار می‌شویم بسیاری از صحنه‌ها را از این کتاب حذف کنیم.

«شماره ۸۸۸» کتابی پرماجرا و ماجرامحور 

داود امیریان داستان‌نویس و طنزپرداز گفت: «شماره ۸۸۸» کتابی پرماجرا و ماجرامحور است و خواندن آن را به‌ویژه به نوجوانان توصیه می‌کنم. مخاطب در حین خواندن خسته نمی‌شود و وقتش به بطالت نمی‌گذرد؛ این را با اطمینان می‌گویم.

وی به موضوع فرار در دوران اسارت اشاره کرد و توضیح داد: در تاریخ اسارت، تنها دو مورد فرار موفق ثبت شده است. مرحوم ابوترابی، فرار را حرام اعلام کرده بود و می‌گفت ما این‌جا در باتلاق هستیم، اما زنده‌ایم. کسی که بخواهد فرار کند، باید دستش را روی شانه دوستانش بگذارد و آن‌ها را هم با خود پایین بکشد. بعد از فرار، عراقی‌ها کسانی را که در اردوگاه مانده بودند، به‌شدت اذیت می‌کردند.

این نویسنده با مقایسه شرایط اسارت در کشورهای مختلف گفت: در آلمان، فرار از زندان جرم محسوب نمی‌شود و مجاز است، اما شرایط عراق کاملاً متفاوت بود. با این حال، در جهان داستانی‌ای که حمید بابایی خلق کرده، موضوع فرار باورپذیر و بسیار جذاب روایت شده است.

امیریان نقدی به جنبه‌های ظاهری کتاب وارد کرد و گفت: نام کتاب چندان مناسب نیست و طرح جلد هم جذابیت لازم را ندارد و حتی دافعه ایجاد می‌کند. فکر می‌کنم شما هم حق را به من می‌دهید که نه عنوان و نه جلد کتاب، با حال‌وهوای طنز اثر هم‌خوانی کافی ندارد.

«کاماندان» به قلم مصطفی جمشیدی و رمان «شماره ۸۸۸» نوشته حمید بابایی در انتشارات سوره مهر حوزه هنری به چاپ رسیده‌اند.