به گزارش خبرنگار مهر، هفته پایانی آذر هر ساله به نام دهه پژوهش نامگذاری شده است و هدف از این نامگذاری ترویج فرهنگ تحقیق، تقویت روحیه پرسشگری و آشنایی دانشآموزان با روشهای علمی پژوهش عنوان میشود. اما واقعاً سوال اینجاست که این نامگذاری و تأکیدهای کوتاه مدت و دورهای تا چه حد میتواند پژوهشگری را در میان دانش آموزان توسعه دهد.
در این دهه، برنامههای متنوع آموزشی و فرهنگی در مدارس و مناطق آموزشی برگزار میشود؛ برگزاری کارگاههای آشنایی با روش تحقیق، آموزش نحوه جستوجوی منابع معتبر، تهیه تحقیق و مقاله، معرفی پژوهشگران برتر و نمایش دستاوردهای پژوهشی دانشآموزان از جمله این اقدامات است.
برپایی نمایشگاهی از پروژهها، تحقیقات و دستسازههای علمی دانشآموزان معمولاً پای ثابت برنامههای دهه پژوهش است که نقش زیادی در افزایش انگیزه و خلاقیت نوجوانان دارد
وزارت آموزش و پرورش نقش بسیار مهم و زیربنایی در رشد و نهادینهسازی پژوهش دارد؛ علت آن هم کاملاً مشخص است؛ وقتی نخستین برخورد نظاممند دانشآموزان با تفکر علمی در مدرسه شکل میگیرد؛ طبیعی است که در مدارس پژوهش جدی گرفته میشود و اگر قرار است نوجوان پژوهشگر شود، این مدرسه و معلم است که باید در این مسیر دانشآموز را تربیت و خلاقیتهای وی را شکوفا کنند.
محورهای کمک آموزش و پرورش در توسعه رویکردهای پژوهشی در کشور
نقش مدارس در رشد پژوهش میتواند در چند محور اصلی تبیین شود: نخست، گنجاندن پژوهش در برنامههای درسی است. وزارت آموزش و پرورش میتواند با طراحی محتواهای آموزشی مبتنی بر پرسش، تحقیق و حل مسئله، دانشآموزان را از حفظمحوری به سمت تفکر پژوهشمحور هدایت کند و مهارتهایی مانند جمعآوری اطلاعات، تحلیل دادهها و نتیجهگیری علمی را آموزش دهد. این رویکرد در سالهای اخیر مورد توجه آموزش و پرورش قرار گرفته به گونهای که در دوره ابتدایی دروس با پرسشگری همراه شده و با حذف نمره در ارزشیابیهای کلاسی از فعالیتهای درسی حفظی به سمت تفکر و ارائه راهکار حرکت کرده است. در دوره متوسطه اگرچه پژوهش رنگ و بویی تخصصیتر دارد با این حال دانش آموزان همین مقطع هم نسبت به دهه گذشته از رویکردهای بیشتری در تحقیق و پژوهش بهره میبرند.
محور دوم، توانمندسازی معلمان است. علاوه بر جذب و استخدام معلمان پژوهشگر در آزمونهای استخدامی، برگزاری دورههای ضمن خدمت، کارگاههای روش تحقیق و حمایت از معلمان پژوهشگر باعث میشود معلم خود الگوی پژوهشگری باشد و این روحیه را به دانشآموزان هم منتقل کند.
محور سوم، ایجاد فضا و امکانات پژوهشی است. تجهیز مدارس به کتابخانههای فعال، آزمایشگاهها، کارگاههای علمی و دسترسی به منابع دیجیتال معتبر، زمینه انجام پژوهشهای دانشآموزی را فراهم میکند. به دلیل عدم تحقق کامل عدالت آموزشی و در دسترس نبودن امکانات آموزشی چندان برای همه دانش آموزان، این محور چندان در دسترس همه داشتن آموزان نیست.
محور چهارم، حمایت و انگیزهبخشی وزارت آموزش و پرورش است. بزرگترین نهاد تعلیم و تربیت در کشور میتواند با برگزاری جشنوارهها، مسابقات پژوهشی، نمایشگاههای علمی و تقدیر از پژوهشهای برتر، انگیزه دانشآموزان و معلمان را برای فعالیتهای تحقیقاتی افزایش دهد. البته هر ساله چنین برنامههایی توسط وزارت آموزش و پرورش انجام میشود اما برنامهها به دلیل محدود بودن منابع و کم توجهی چندان رونق ندارند و عمده دانش آموزان اصلاً از این برنامهها مطلع نمیشوند.
محور پنجم، ضرورت پیوند پژوهش با مسائل واقعی جامعه است. هدایت پژوهشهای دانشآموزی به سمت حل مشکلات محیطی، اجتماعی و آموزشی، موجب کاربردی شدن پژوهش و تقویت حس مسئولیتپذیری در دانشآموزان میشود؛ چه بسا درخشش یک دانش آموز در یک منطقه با پژوهشی اثر گذار موجب رشد اعتلای منطقه و شهر خود شده و در میان همسالانش هم این رویکرد پژوهشی تکثیر شود.
در مجموع، وزارت آموزش و پرورش با سیاستگذاری درست، حمایت مستمر و فراهمسازی بسترهای لازم، میتواند پژوهش را به بخشی جداییناپذیر از فرآیند یاددهی–یادگیری تبدیل کرده و زمینهساز رشد علمی نسل آینده شود.
کاظمی بارها گفته است که هیچ تصمیمی در نظام تعلیم و تربیت نباید بدون پشتوانه پژوهشی گرفته شود و پژوهش، خلاقیت و نوآوری را مسیر حل مسائل آموزشی دانسته است.
وزیر آموزش و پرورش پژوهش را یکی از ستونهای اصلی برای پیشبرد اهداف وزارتخانه خود خوانده است با این حال شاید مهمترین برنامه وزیر در توسعه پژوهش را بتوان حمایت از جشنوارهها و تجلیل پژوهشگران در مراسمهای ملی مثل جشنواره پژوهشگران و فناوران آموزشی، عنوان کرد. برنامههایی که اگرچه بازتاب رسانهای دارند اما چندان عمیق و اثرگذار برای توسعه رویکرد پژوهشی نیستند..
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، به عنوان یکی از نهادهای سیاستگذار در توسعه پژوهش در مدارس، شغل و نقش والدین و میزان توجه به آنها در دوره ابتدایی و میزان اعتمادبهنفس دانشآموزان را در رشد پژوهش در میان دانش آموزان مهم و تأثیرگذار دانست.
وی با بیان اینکه یافتههای پژوهشی نشان میدهد میزان علاقه دانشآموزان به مطالعه، علاقه معلمان به شغل خود و زمان آموزش از عوامل مهم دیگر در توسعه پژوهش هستند، گفت: در کشور ما آموزش و پرورش و دانشگاهها اولین بخشی است که تعطیل میشوند، در حالی که از نظر زمانی نیز نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا تعطیلات بیشتری داریم. در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش همه فعالیتها بر اساس یک سند راهبردی انجام میشود که متناسب با برنامه هفتم پیشرفت تدوین شده و جایگاه مورد انتظار کشور را مشخص میکند.
محبی درباره سامانههای پژوهشی فعال در کشور هم گفت: سامانه سیما که پژوهشکدهها در آن مستقر هستند، به زودی در سطح استانها نیز فعال میشود تا امکان بارگذاری و استفاده از پژوهشها فراهم شود همچنین سامانه جامع اطلاعات علمی در حال تکمیل است تا همه پژوهشها و فعالیتهای علمی مرتبط با آموزش و پرورش، در گام نخست در سطح ملی و سپس بینالمللی، در دسترس معلمان قرار گیرد. وی به جشنواره ملی پژوهش اشاره کرد و گفت: این جشنواره در هشت محور از جمله دانشآموز پژوهشگر فناور، معلم پژوهنده، فرهنگی پژوهشگر فناور، پژوهش برتر و شورای تحقیقات استان برتر برگزار شد.
رشد پژوهش در کشور در سالهای اخیر غیرقابل کتمان است با این حال میزان فعالیتهای پژوهشی خصوصاً پژوهشهای اثرگذار و دنبالهدار و رویکردهای غیرموقتی در میان دانش آموزان بسیار ناچیز است. کم توجهی به پژوهش در مدارس دولتی بیشتر احساس میشود و اگر معلم و مدرسه چندان علاقه مند به پژوهشگری و رویکردهای جستجومحور در میان دانش آموزان نباشد؛ این فعالیتها در آن مدرسه رونقی نخواهد داشت.
