خبرگزاری مهر، گروه استانها، محمد پای بست*؛ در جنوبیترین نقطه ایران، جایی که مشعلهای پتروشیمی شب را از دور همچون شهرهای صنعتی جهان روشن میکنند، روایت دیگری زیر پوست زندگی مردم جریان دارد؛ روایتی که کمتر گفته شده و همین «نگفتهها» شکاف میان صنعت و جامعه را شکل دادهاند.
بوشهر سالها است قلب تپنده انرژی ایران است، اما روایت این قلب هنوز منظم نمیتپد. استان بوشهر همزمان رکورددار تولید ثروت ملی و تجربهکننده شکافهای توسعه انسانی است. در حالیکه بیش از ۸۳۵ میلیارد تومان اعتبار توسعهای برای پروژههای عمرانی و اجتماعی تخصیص یافته، فرماندار عسلویه از نرخ بالای بیسوادی در یکی از ثروتمندترین مناطق انرژی غرب آسیا سخن میگوید. این تناقض فقط اقتصادی نیست؛ رسانهای هم هست.
روایت رسمی صنعت، روایت زندگی مردم نیست
پتروشیمیها، پالایشگاهها و شبکه عظیم انرژی بوشهر نماد پیشرفت صنعتی کشورند، اما بخش قابلتوجهی از پیامدهای انسانی و محیطزیستی این توسعه، از آلودگی گرفته تا فشارهای خدمات شهری، در روایت رسمی کمتر دیده شده است.
رسانههای محلی که باید ناظر توسعه باشند، در بسیاری موارد به «تابلو اعلانات صنعت» تبدیل شدهاند. نقد فنی، گزارشهای محیطزیستی، پیگیری درباره اشتغال بومی، یا مطالبه درباره سهم مردم از ثروت تولیدشده، کمتر بهعنوان دستور کار رسانهای مطرح شده است.
نتیجه روشن است: فاصله میان تجربه روزمره مردم و روایت رسمی، روزبهروز بیشتر میشود.
ثروتی که رسوب نمیکند سالها است کارشناسان درباره غیبت صنایع پاییندستی در بوشهر هشدار میدهند. این خلأ یعنی میلیاردها دلار ارزش افزوده بهجای آنکه در استان بماند و توسعه محلی را تقویت کند، از منطقه خارج میشود.
در چنین وضعیتی رسانه باید دو کار انجام دهد؛ اول روایت کند ثروت چگونه تولید میشود و دوم پیگیری کند چرا در سفره مردم و کیفیت زندگی آنان رسوب نمیکند.
مشکل آنجا است که حلقه دوم معمولاً نادیده گرفته میشود. مردم؛ نیمه پنهان توسعه پشت تصویر درخشان صنعت، زندگی مردمی جریان دارد که در کنار مشعلها نفس میکشند.
افزایش مهاجرت به منطقه، فشار بر زیرساختهای شهری، آسیب به اکوسیستم ساحلی و مشکلات آموزشی، بخشی از واقعیتهای مناطق صنعتی استان بوشهرند که کمتر بازتاب رسانهای یافتهاند.
این ناهمترازی میان توسعه صنعتی و توسعه انسانی، مصداق همان مسئلهای است که سالها است درباره آن صحبت میشود: روایت صنعت کامل است، روایت مردم ناقص.
صنایع انرژی بوشهر، یکی از بزرگترین سوژههای مغفول رسانهای هستند و اگر قرار است رسانه امید بسازد، این امید باید بر پایه شناخت واقعیت باشد.
گزارشهای خبری و تحلیلی رسانهها در چنین حوزهای باید هم سهم صنعت در توسعه ملی را نشان دهد، هم سهم مردم در توسعه محلی را مطالبه کند. رسانهای که فقط دستاوردها را بازتاب دهد، مردم را نادیده میگیرد، رسانهای که فقط مشکلات را بازتاب دهد، صنعت را نادیده میگیرد.
گزارش حرفهای، آن نقطه تعادل میان این دو است. چرا این موضوع اهمیت ملی دارد؟ بوشهر یک استان نیست؛ یک «نمونه آزمایشگاهی» برای سنجش نحوه پیوند صنعت و جامعه در ایران است. اینجا میتوان دید که چگونه توسعه صنعتی جلو میرود، اما توسعه انسانی عقب میماند، ثروت تولید میشود، اما رسوب نمیکند، روایت رسمی شکل میگیرد، اما نظارت رسانهای نهبهاندازه کافی.
رسانههای ملی و محلی به صورت مقطعی و مناسبتی به چنین موضوعاتی پرداختهاند که این مهم، لازم است اما کافی نیست. اگر روایت اصلاح شود، مسیر توسعه هم اصلاح میشود. رسانهای که دقیق، مستقل و حرفهای روایت کند، میتواند صنعت را پاسخگوتر، مردم را آگاهتر و سیاستگذاری را شفافتر کند. این همان نقطه اتصال «رسانه و صنعت» است؛ محوری که فرهیختگان رسانهای باید به آن بپردازند.
پیشنهادهای عملی برای بازسازی روایت انرژی در بوشهر
۱. ایجاد سامانه شفافیت تعهدات و مسئولیتهای اجتماعی؛ صنعت تمام شرکتهای انرژی باید گزارشهای منظم درباره آلایندگی، اشتغال و سرمایهگذاری اجتماعی منتشر کنند.
۲. تقویت سواد انرژی؛ در رسانههای محلی آموزش تخصصی خبرنگاران حوزه انرژی و محیطزیست، کیفیت روایت را چند برابر میکند.
۳. تشکیل «اتاق خبر انرژی»؛ در استان مرکزی برای دادههای معتبر، گزارشهای علمی و تحلیلهای منسجم که به رسانهها خوراک حرفهای بدهد.
۴. پیوند دانشگاه – رسانه – صنعت؛ دانشگاه خلیجفارس و مراکز پژوهشی میتوانند پشتوانه علمی گزارشهای رسانهای باشند. ۵. تبدیل روایت صنعت به روایت مردم بدون حضور مردم در روایت توسعه، هیچ پیشرفتی پایدار نیست.
این گزارش درباره بوشهر است، اما مسئله بوشهر تنها نیست. چالش روایت به خصوص «روایت پیشرفت» در سراسر کشور جریان دارد: چه گفته میشود، چه ناگفته میماند و چه کسی باید برای کامل شدن این تصویر قلم بزند.
اگر رسانهها در نقش ناظر توسعه عمل کنند، صنعت نیز ناگزیر به حرکت در مسیر شفافیت و پاسخگویی خواهد شد. و اگر روایت اصلاح شود، امید و نشاط اجتماعی بر پایه واقعیت شکل میگیرد نه بر تزئینات خبری. بوشهر قلب انرژی ایران است؛ زمان آن رسیده روایت این قلب نیز بهاندازه ضربانش دقیق، روشن و مسئولانه باشد.
* تحلیلگر سیاستگذاری عمومی و انرژی
