یادداشت مهمان، یوسف شریفزاده: روابط میان ایران و جمهوری آذربایجان که با قرنها تاریخ مشترک تقویت شده و از طریق پیوندهای فرهنگی، مذهبی و معنوی به یکدیگر گره خورده است، نمونهای استوار از شراکت پایدار به شمار میرود. سفر تاریخی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به باکو در هفتم دسامبر را باید جلوهای روشن از این برادری دیرینه و اعتماد متقابل دانست.
این سفر که به دعوت «جیحون بایراموف» وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، انجام شد، ادامه منطقی رایزنیهای منظم میان نهادهای دیپلماتیک دو کشور به شمار میرود. این دیدار، گامی راهبردی در جهت تضمین صلح، ثبات و پیشرفت اقتصادی در منطقه است. حضور مقام عالیرتبهای در این سطح، نشاندهنده عزم جدی دو طرف برای بهرهگیری حداکثری از ظرفیتهای همکاری موجود، تسریع پروژههای دوجانبه و اجرای ابتکارهایی در راستای رفاه دو ملت است.
این تحولات مثبت نشان میدهد گفتوگوی شکلگرفته میان باکو و تهران، در میان پیچیدگیهای فرایندهای منطقهای، آنها را به جزیره ثبات منطقه تبدیل کرده است. همانگونه که بایراموف تأکید کرد ریشههای عمیق تاریخی روابط میان دو کشور و دو ملت نشان میدهد این پیوندها بر پایههایی استوار بنا شدهاند. این روابط بر اصول دوستی، همکاری و برادری استوار است و هر تماس جدید در سطح عالی، پیوندهای موجود را تقویت کرده و الگویی از مشارکت برای نسلهای آینده ایجاد میکند.
گفتوگوهای انجامشده در چارچوب سفر عراقچی، اسناد امضاشده و تفاهمهای شفاهی حاصلشده، مجموعهای از رویدادهای تاریخی را رقم زده است که سهم قابل توجهی در توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان خواهد داشت. بررسیها نشان میدهد «نقشه راه» گستردهای که میان دو طرف برنامهریزی یا در حال مذاکره است، یک برنامه عملیاتی با سازوکارهای اجرایی مشخص به شمار میرود. این سند که همه حوزهها از اقتصاد و فرهنگ تا حملونقل و انرژی را در بر میگیرد، اهدافی واقعبینانه را تعریف میکند که در بازهای کوتاهمدت قابل تحقق هستند.
اظهارات وزیر امور خارجه ایران مبنی بر اینکه «میخواهیم روابط با جمهوری آذربایجان را در همه زمینهها تقویت کرده و توسعه دهیم»، بازتابدهنده اراده سیاسی تهران و رویکرد صادقانه آن نسبت به کشور همسایه است. مواضع رسمی تهران و باکو کاملاً روشن است: منافع متقابل ایجاب میکند روابطی باثبات، بدون تنش و قابل پیشبینی برقرار باشد و هر دو طرف برای تحقق این هدف آمادگی کامل دارند.
یکی از مهمترین محورهای مورد توجه، توسعه کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب و افزایش ظرفیت عبوری آن است. جمهوری آذربایجان و ایران که در چهارراه مسیرهای اصلی تجارت جهانی قرار دارند، از محرکهای اصلی این پروژه بزرگ محسوب میشوند. اتصال شبکههای ریلی روسیه، جمهوری آذربایجان و ایران، نهتنها حجم جابهجایی کالا را افزایش داده و زیرساختهای لجستیکی را نوسازی میکند، بلکه جایگاه منطقه را نیز در سطح جهانی ارتقا میبخشد. تأکید ویژه عراقچی بر تقویت کریدورهای حملونقل، بیانگر اهمیت ادغام اقتصادی برای هر دو کشور است. کریدور شمال–جنوب که کوتاهترین و مقرونبهصرفهترین مسیر انتقال کالا میان آسیا و اروپا به شمار میرود، نقشی بیبدیل در بهبود رفاه دو ملت ایفا خواهد کرد.
بخش انرژی یکی از حوزههای سنتی و راهبردی همکاریهای دوجانبه است. مجموعههای سد و نیروگاه برقآبی «خداآفرین» و «قیزقلعهسی» که بر روی رود ارس احداث شدهاند، به نمادهای عینی دوستی و برادری تبدیل شدهاند. این سازههای عظیم مهندسی نهتنها بهرهبرداری مؤثر از منابع آبی رود مرزی را تضمین میکنند، بلکه به امنیت انرژی، آبیاری اراضی کشاورزی و حفظ توازن زیستمحیطی نیز کمک میکنند. بهرهبرداری مشترک از این تأسیسات نشاندهنده سطح بالای اعتماد متقابل میان دو کشور است. راهاندازی برخی واحدها و تداوم سریع عملیات تکمیلی، حاکی از آن است که اراده سیاسی به نتایج ملموس منجر شده است.
علاوه بر این، تبادل برق و پروژه همگامسازی شبکههای انرژی روسیه، جمهوری آذربایجان و ایران، زمینهساز ایجاد حلقه انرژی منطقهای است؛ طرحی که تابآوری انرژی را افزایش داده، امکان پاسخگویی به اوج مصرف را فراهم میکند و ظرفیت منطقه برای تبدیل شدن به صادرکننده انرژی را تقویت میسازد.
عملیات سوآپ گاز، بهویژه نقش سازنده ایران در تأمین گاز جمهوری خودمختار نخجوان، نمونهای روشن از روابط برادرانه میان دو کشور است. سازوکار تبادل متقابل که امنیت انرژی نخجوانِ را تضمین میکند، بازتاب اصل همسایگی و یاریرسانی در شرایط دشوار است. همانگونه که وزیر امور خارجه ایران اشاره کرد توافقهای لازم در این حوزه وجود دارد و همکاریها بهخوبی در حال انجام است. دستاوردهای بخش انرژی، پایهای مستحکم برای اجرای پروژههای بزرگتر در آینده فراهم کرده است.
یکی دیگر از موضوعات کلیدی مطرحشده در دیدارهای وزیر امور خارجه ایران در باکو، روند گسترده بازسازی و توسعه مناطق آزادشده جمهوری آذربایجان از اشغال بود. حق بازگشت صاحبان اصلی این سرزمینها و عزم آنان برای ساختوساز، امروز در قرهباغ و زنگزور شرقی به شکلی چشمگیر تجلی یافته است. دگرگونی سریع سرزمینهایی که سه دهه ویران شده بودند، به مناطق آباد، نشانهای از توان اقتصادی جمهوری آذربایجان و روحیه سازندگی مردم این کشور است.
علاقهمندی ایران به مشارکت در این روند، ترکیبی از مسئولیت همسایگی و منافع اقتصادی را بازتاب میدهد. گفتوگوهای بایراموف با همتای ایرانی خود درباره تهدید مینها، اقدامات در حال انجام و روند بازگشت جمعیت در این منطقه، نمونهای از شفافیت و شراکت است. احیای زندگی در این مناطق و توسعه کلی منطقه، گسترش فرصتهای تجاری و گردشگری را به همراه خواهد داشت. همکاری در پاکسازی مینها، افزون بر جنبه انسانی، در راستای تضمین امنیت مردم انجام میشود.
تأمین صلح و ثبات در منطقه، از اولویتهای سیاست خارجی هر دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان است. عراقچی تأکید کرد دیدارهای دوجانبه و سهجانبه نقش مهمی در تقویت محیط امنیتی منطقه دارند. موضع اصولی ایران همواره بر حلوفصل عادلانه اختلافات بر اساس قواعد و اصول حقوق بینالملل استوار بوده است. پایان اشغال، واقعیتهای کاملاً جدیدی در منطقه ایجاد کرده و افقهای گستردهای برای همکاری گشوده است. توسعه گفتوگوها در قالب سازوکار «۳+۳» (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان بههمراه ترکیه، روسیه و ایران) بر این اصل استوار است که مشکلات منطقه باید به دست کشورهای منطقه حل شود. صلحی که بدون مداخله خارجی و بر پایه منافع مشترک و احترام متقابل شکل گیرد، پایدارترین نوع صلح خواهد بود. تأکید بر اینکه «هیچ طرفی نباید اجازه دهد روابط ما تضعیف شود»، نشاندهنده مصونیت بالای روابط تهران و باکو در برابر فشارهای بیرونی است.
از مهمترین پیامهای این سفر، اعلام آمادگی عراقچی برای میزبانی از الهام علیاف، رئیسجمهوری آذربایجان، در تهران بود. دیدار در سطح سران کشورها، بار دیگر ماهیت راهبردی روابط را تثبیت کرده و نقشه راه همکاریها را در عالیترین سطح تأیید خواهد کرد. اعتماد متقابل میان رهبران، تضمینکننده دوستی پایدار میان ملتهاست.
پیوندهای انسانی و فرهنگی نیز از ابزارهای مهم نزدیکی ملتها به شمار میرود. اشاره بایراموف به گفتوگوها درباره گسترش پروازهای هوایی میان دو کشور، نشانهای مثبت برای رشد گردشگری و افزایش ارتباطات مردمی است. تسهیل سفرها و افزایش رفتوآمد بازرگانان، گردشگران و فعالان علمی و فرهنگی، فضای دوستی را بیش از پیش تقویت خواهد کرد. میراث فرهنگی مشترک، ادبیات، هنر و ارزشهای دینی، پلهای معنوی میان مردم ایران و جمهوری آذربایجان هستند که حفظ و تقویت آنها وظیفهای اخلاقی در برابر نسلهای آینده است.
در مجموع، سفر عراقچی به باکو و مذاکرات انجامشده، صفحهای نو و روشن در تاریخ روابط ایران و جمهوری آذربایجان گشوده است. دو طرف با پایبندی کامل به اصول دوستی، برادری و احترام متقابل، مصمم هستند آینده منطقه را بهصورت مشترک بسازند. روح سازندگی بر نیروهای مخرب غلبه کرده و باعث شکوفایی منطقه میشود. خورشیدی که از زنگزور شرقی طلوع کرده و در آبهای رود ارس منعکس میشود، نویدبخش امید و شادی برای مردم دو سوی این رود است؛ نوری از برادری جاودان و دوستی پایدار. ایران و جمهوری آذربایجان دست در دست یکدیگر، با اطمینان به سوی آیندهای روشن گام برمیدارند و هیچ نیرویی توان مانعتراشی در این مسیر را نخواهد داشت.
رئیس اداره روابط بینالملل روزنامه «خلق» وابسته به نهاد ریاستجمهوری آذربایجان
