به گزارش خبرنگار مهر، علی ربیعی مشاور و دستیار اجتماعی رئیسجمهور در دومین روز از همایش «رمزآتی» ، با انتقاد از نگاه تهدیدمحور به فضای مجازی، مهمترین مانع رشد اقتصاد دیجیتال در کشور را «نگاه امنیتی» دانست و تأکید کرد که برای عبور از نابرابری و فقر در شرایط تحریم، نیازمند گذار به سیاستهای رفاهی هوشمند و حمایت از کسبوکارهای خرد هستیم.
وی با ابراز امیدواری از حضور گسترده علاقهمندان در این رویداد، گفت: در شرایطی که امروز کشور در هیاهوی نقدها و مسائل ذهنی و روحی قرار دارد، این جمع نشان میدهد هنوز عدهای در ایران به دنبال برونرفت، کار خوب و مسیر درست هستند. ایران و ایرانیان در هر شرایطی توانستهاند سقفها و دیوارها را بشکنند و همین روحیه باعث ماندگاری تمدن ایرانی شده است. ما در هیچ دورهای مانند امروز نیازمند پشتکار، خلاقیت و مدارا نبودهایم.
نگاه امنیتی؛ سد راه توسعه اقتصاد دیجیتال
ربیعی با اشاره به تجربه زیسته خود در حوزه سیاستگذاری، به صراحت اعلام کرد: به اعتقاد من مهمترین مانع رشد اقتصاد دیجیتال در ایران، «نگاه امنیتی و تهدیدانگارانه» به این حوزه است؛ این نگاه از مسئله مالکیت تا ارتباطات خارجی و بزرگشدن بخش خصوصی سایه افکنده است.
وی افزود: همانطور که در کشورهای توسعهیافته، اقتصاد دیجیتال هیمنهای بر سیاست، فرهنگ و امنیت پیدا کرده، در ایران نیز در ساختار قدرت و تغییرات نگرشی آینده تأثیر عمیقی خواهد گذاشت. بنابراین اولین شرط رشد، عبور از نگاه امنیتی به نگاه «ظرفیتمحور» است.
سرعت تحولات و غفلت از پیامدهای اجتماعی
دستیار رئیسجمهور با بیان اینکه اگر رشد تاریخی اقتصاد جهان را در بازههای ۲۴ ساعته تصور کنیم، فناوری امروز این ۲۴ ساعت را به یک «دقیقه» تبدیل کرده است، اظهار داشت: یکی از نارساییهای سیاستگذاری ما بیتوجهی به آثار اجتماعی حوزههایی بوده که در بستر خود رشد کردهاند. قصد دارم ساختار اقتصاد دیجیتال ایران را از منظر پیامدهای اجتماعی و نسبت آن با نابرابری و عدالت بررسی کنم.
اقتصاد دیجیتال؛ تیغ دو لبه نابرابری و عدالت
ربیعی اقتصاد دیجیتال را پدیدهای فراتر از یک نوآوری فناورانه و فرصتی تاریخی برای بازتعریف عدالت خواند و گفت: در کشورهای مشابه ما دو نوع نابرابری وجود دارد: نابرابری داخلی و نابرابری با جهان. اقتصاد دیجیتال میتواند هر دو را کاهش یا افزایش دهد. اگر این اقتصاد رها شود، ممکن است تنها به ابزاری برای سرمایهداری تبدیل شود، اما اگر زیربناها اصلاح شود و «DNA اجتماعی» و ارزشگذاریهای بومی وارد ساختار آن شود، میتواند عدالت و شفافیت را تعمیق کند.
فقرزدایی پایدار و مدلهای کمهزینه در عصر تحریم
وی با تأکید بر اینکه در دهه اخیر اشتغال و شمول مالی پیوند عمیقی با فقرزدایی پیدا کرده است، تصریح کرد: در شرایط تحریم، رکود و محدودیتهای بینالمللی، مسیر پیشروی ایران استفاده از مدلهای کمهزینه و بلنداثر با هدفگذاری روی افراد است. کسبوکارهای دیجیتال خرد دقیقاً چنین ظرفیتی دارند که با کمترین سرمایه و بیشترین مقیاسپذیری، برای زنان سرپرست خانوار، جوانان، روستاییان و شاغلان غیررسمی درآمد پایدار ایجاد کنند.
ربیعی افزود: اگر بتوانیم فرصتهای اتصال را با وجود چالشهای اینترنتی به سمت ارتقای سیاستگذاری ببریم، به مفهوم «سیاست رفاهی هوشمند» دست خواهیم یافت.
تابآوری در کرونا و آسیبهای فیلترینگ
مشاور رئیسجمهور به مقاومت کسبوکارهای نوین اشاره کرد و گفت: در دوران کرونا، برخلاف بخشهای سنتی، مشاغل دیجیتال کمترین آسیب را دیدند و توانستند فعالیت اقتصادی را تداوم بخشند؛ هرچند متأسفانه فیلترینگ و تحلیلهای امنیتی نادرست بعداً آسیبهایی را به این حوزه وارد کرد.
تجربیات جهانی و داخلی؛ از هند تا زنان بلوچ
ربیعی با استناد به مطالعات تطبیقی، به تشریح الگوهای موفق پرداخت:
- هند: با ایجاد هویت دیجیتال و زیستساختار پرداختی مشترک، میلیونها کسبوکار ایجاد کرده که منجر به رشد اشتغال زنان و جهش صادرات شده است.
- اندونزی و فیلیپین: با پلتفرمهای بومی، بیش از ۶ میلیون کسبوکار کوچک شکل دادهاند که سهم بسزایی در GDP داشته است.
- کنیا: با توسعه پرداخت موبایلی، فقدان نظام بانکی را جبران کرده و تجارت خرد را به مناطق محروم برده است.
- کره جنوبی: با برنامه ملی توانمندسازی دیجیتال، ارزش کار زنان خانهدار را که مدتهاست در ایران نیز به دنبال محاسبه آن در GDP هستیم، ارتقا داده است.
وی در ادامه به نمونه موفق داخلی اشاره کرد و گفت: امروز تولیدات زنان روستایی بلوچ به کمک پلتفرمهای دیجیتال در بازارهای فرانسه و کشورهای دیگر فروخته میشود که نمادی از اتصال مناطق محروم به بازارهای جهانی است.
شکاف نسلی و لزوم اصلاح نظام آموزشی
دستیار اجتماعی رئیسجمهور با اشاره به تغییرات کیفی نیروی کار گفت: نسل جدید و جوانان داوطلب نیروی کار، به دنبال مشاغل مستقل، منعطف و منزلتمحور هستند. مشاغل دیجیتال دقیقاً به نیازهای ذهنی و ارزشی این نسل پاسخ میدهند؛ رضایتی که شاید در صنایع کلاسیک یافت نشود.
وی تأکید کرد: سازمان فنیوحرفهای باید از آموزشهای سنتی فاصله بگیرد و مدارس و دبیرستانها نیز باید آموزش مهارتهای دیجیتال را جایگزین رویکردهای فعلی کنند.
بایستههای سیاستی و نگاه انتقادی به آسیبها
ربیعی ضمن توصیه به طراحی حمایتهای بیمهای، حقوقی و نظام مالیاتی شفاف اما ساده، نسبت به آسیبهای محتمل نیز هشدار داد. وی گفت: نباید از نگاه انتقادی غافل شد؛ مسائلی همچون استثمار داده، وابستگی دیجیتال، مدیریت الگوریتمی انسانها، و نقدهای فمینیستی مانند کالاییشدن بدن و بهرهکشی از کار مراقبتی و احساسی آنلاین، خطراتی هستند که باید کنترل شوند تا اقتصاد دیجیتال به سمت «عدالتگونگی» هدایت شود.
بازگویی یک روایت شخصی؛ ذاتاً با نگاه حمایتی (چپ) آفریده شدهایم
علی ربیعی در بخش پایانی سخنان خود با لحنی صمیمی به پیشینه اجتماعی خود اشاره کرد و گفت: من سعی کردم بر اساس علایق ذهنی خودم از جنبه اجتماعی به مسئله نگاه کنم. همانطور که پیشتر گفتهام «ما ذاتاً چپ آفریده شدهایم!»؛ البته نه به معنای سیاسی آن، بلکه به معنای نگاه حمایتگرانه.
وی با یادآوری خاطرات دوران نوجوانی خود در محله جوادیه افزود: ما محصول سوت قطاریم. در دوران دبیرستان در میدان شوش و راهآهن آب یخ میفروختیم و با وجود نیاز مالی، از کارگران باربر (حمالها) پولی نمیگرفتیم. به واسطه همین ذات و طبیعت، امروز نیز در وزارت کار و رفاه، بحث اجتماعی و حمایت از اقشار ضعیف برایمان اولویت دارد.
