سه شنبه 18 آذر 1404
Tuesday, 09 December 2025
پژوهشی جدید پرده از حقیقتی نگرانکننده برداشته است: فعالیتهای صنعتی بشر میتواند گسلهای آرام و شفایافته را که میلیونها سال غیرفعال بودهاند، به منشأ زلزلههای قدرتمند و غیرقابل پیشبینی تبدیل کند. این یافتهها توضیح میدهند که چرا مناطقی مانند دشتهای هلند، فلات دکن هند و ایالت اوکلاهاما که از نظر زمینشناسی پایدار محسوب میشوند، ناگهان دچار لرزشهای شدید شدهاند.
ماجرا از زلزله ۳.۶ ریشتری سال ۲۰۱۲ در روستای «هویزینگه» هلند جدیتر شد. این منطقه که روی میدان عظیم گازی خرونینگن قرار دارد، هرگز به عنوان منطقهای لرزهخیز شناخته نمیشد، اما استخراج گاز باعث شد شدیدترین زلزله انسانساخت در تاریخ هلند رخ دهد. یولونا فان دینتر، فیزیکدان زلزلهشناس از دانشگاه اوترخت، میگوید این پدیده فیزیک کلاسیک زلزله را به چالش میکشد؛ زیرا طبق کتابهای درسی، گسلهایی که با گذشت زمان محکمتر شدهاند، نباید به سادگی بلغزند. اما واقعیت چیز دیگری است.
راز این پدیده در ماهیت «گسلهای داخلصفحهای» نهفته است. برخلاف گسلهای فعال در مرز صفحات تکتونیکی که مدام در حال حرکتاند، گسلهای مناطق پایدار برای میلیونها سال بیحرکت ماندهاند. در این مدت طولانی، سنگهای دو طرف گسل به هم جوش خورده و اصطلاحاً «شفا» یافتهاند. این اتصال بسیار قوی است، اما نقطه ضعف بزرگی دارد.
به گزارش زومیت، شبیهسازیهای کامپیوتری فان دینتر نشان میدهد که این گسلها مانند یک فنر فشرده عمل میکنند. آنها طی هزاران سال انرژی ذخیره کردهاند و وقتی فعالیتهای انسانی مانند استخراج نفت و گاز، معدنکاری، یا تزریق سیالات برای انرژی زمینگرمایی تنش جدیدی به آنها وارد میکند، مقاومت آنها به یکباره درهم میشکند. از آنجا که این گسلها معمولاً در عمق کم (چند کیلومتری سطح زمین) قرار دارند، شکست ناگهانی آنها انرژی عظیمی را درست در نزدیکی سطح آزاد میکند. نتیجه، زلزلهای است که شدت و لرزش آن بسیار بیشتر از حد انتظار است و ساکنان را غافلگیر میکند. این فرآیند باعث میشود گسلهایی که سپر ایمنی منطقه بودند، ناگهان به تهدیدی ویرانگر تبدیل شوند.
تاریخچه اخیر مملو از هشدارهایی است که نادیده گرفته شدهاند. زلزله ۵.۴ ریشتری سال ۲۰۱۷ در پوهانگ کره جنوبی که منجر به خسارات گسترده و تعطیلی پروژه زمینگرمایی شد، نمونه بارز این خطرات است. همچنین میتوان به زلزلههای اوکلاهما ناشی از تزریق پساب حفاری و زلزلههای القاشده توسط سدها در هند و چین اشاره کرد. دانیل فولکنر، ژئوفیزیکدان، هشدار میدهد که با توجه به نیاز روزافزون جهان به انرژیهای سبز مانند زمینگرمایی، درک دقیق خطرات زیرسطحی حیاتی است.
راهکار پیشنهادی دانشمندان، تغییر در روش مداخله در طبیعت است. فان دینتر تأکید میکند که شرکتها باید استخراج یا تزریق سیالات را به گونهای مدیریت کنند که گسلها بهآرامی بلغزند، نه اینکه به صورت انفجاری انرژی خود را آزاد کنند. شروع تدریجی پروژهها، کنترل حجم سیالات تزریقی و نظارت دقیق بر تنشهای زیرزمینی میتواند از وقوع فجایع جلوگیری کند. پیام نهایی پژوهش روشن است: هیچ منطقهای کاملاً امن نیست و دستکاری در ساختار زمین، حتی در آرامترین نقاط سیاره، میتواند پیامدهای لرزهخیزی جدی به دنبال داشته باشد. مسئولان و صنایع باید پیش از آغاز هر پروژهای، احتمال بیداری این غولهای خفته را در نظر بگیرند.
