خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمدرضا بهرامیصفت: همدان این روزها با یکی از جدیترین چالشهای فرهنگی و هویتی خود مواجه است؛ شهری که سالها با عنوان دارالمؤمنین شناخته شده و ریشههای عمیقی در فرهنگ دینی و اجتماعی دارد، اکنون در حوزه عفاف و حجاب با روندی روبهرو شده که نشانههای آن در اغلب فضاهای عمومی شهر قابل مشاهده است و حاکی از نوعی رهاشدگی در الگوی پوشش است.
مشاهدات میدانی نشان میدهد که نوع پوشش در بسیاری از نقاط پرتردد از جمله مراکز خرید، پیادهراه بوعلی، پارکها، معابر اصلی و حتی برخی محلات سنتی همدان دیگر شباهتی به الگوهای سابق ندارد و حرکت آرام اما مداومی به سمت بدحجابی و بیتفاوتی نسبت به هنجارهای پذیرفتهشده اجتماعی شکل گرفته است.
این تغییرات، که بیشترین نمود آن در میان نسل نوجوان و جوان مشاهده میشود، بهتدریج چهره عمومی شهر را تغییر میدهد و فاصلهای محسوس میان هویت تاریخی همدان و واقعیت امروز فضای اجتماعی ایجاد کرده است.
تحلیل زمینههای این تغییر نشان میدهد که مسئله فقط یک رفتار سطحی یا مد گذرا نیست، بلکه نتیجه مجموعهای از عوامل فرهنگی، اجتماعی، صنعتی، رسانهای و ساختاری است که طی سالهای اخیر بر سبک زندگی شهروندان اثر گذاشته است.
کاهش محسوس فعالیتهای فرهنگی منظم در محلات، جایگزین شدن برنامههای کوتاهمدت بهجای برنامهریزیهای بلندمدت، کاهش حضور میدانی نهادهای فرهنگی، ضعف در تولید محتوای جذاب بومی برای نسل جدید، اثرپذیری گسترده از فضای مجازی و جریانهای سبکسازی پوشش در شبکههای اجتماعی، نبود برنامهریزی شهری برای تقویت سبک زندگی سالم و رهاشدگی برخی فضاهای پرجمعیت از نظر حضور فرهنگی، همه در کنار هم وضعیت فعلی را رقم زدهاند.
بهویژه آنکه بسیاری از والدین در مواجهه با فضای عمومی شهر احساس میکنند که همدان دیگر آن انسجام فرهنگی سابق را ندارد و این تغییرات را تهدیدی برای الگوپذیری فرزندان خود میدانند.
این روند، اگر بدون برنامهریزی و اقدام جدی پیش برود، میتواند پیامدهای عمیقی برای سرمایه فرهنگی شهر داشته باشد. تضعیف همبستگی اجتماعی، تغییر چهره عمومی همدان، کاهش حس امنیت فرهنگی برای خانوادهها، افزایش شکاف نسلی در سبک پوشش و دور شدن تدریجی شهر از برند هویتی دارالمؤمنین از جمله پیامدهای ادامه این وضعیت است.
آنچه مسلم است این است که مواجهه با چنین چالشی به اقدامات صرفاً سلبی یا مناسبتی محدود نمیشود و نیازمند یک برنامه جامع فرهنگی است که از فعالیتهای مستمر و خلاقانه در محلات تا تولید محتوای جذاب برای جوانان، احیای نقش مساجد و گروههای مردمی، حضور فعال نهادهای فرهنگی در میدان، تقویت نقش خانوادهها در تربیت و بازآفرینی هویت فرهنگی شهر را دربر گیرد.
در چنین شرایطی همدان بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد که به هویت دیرینه خود بازگردد؛ هویتی که نه صرفاً عنوانی تبلیغی بلکه سرمایهای تاریخی و اجتماعی است. دارالمؤمنین بودن یک ادعا نیست، یک واقعیت ساختهشده در طول نسلهاست و اگر نسبت به آن بیتفاوتی شکل بگیرد، این سرمایه بهتدریج فرسوده میشود. نشانههایی که امروز در سطح شهر دیده میشود، زنگ هشداری است که باید جدی گرفته شود. اگر برنامهریزی، پایداری و اقدام هماهنگ نهادهای فرهنگی و اجتماعی شکل نگیرد، روند فعلی میتواند آینده فرهنگی همدان را به مسیری متفاوت از گذشته هدایت کند.
همدان برای حفظ هویت خود نیازمند بازگشت، ترمیم و تقویت پایههای فرهنگی است تا چهره دارالمؤمنین نه در شعار، که در واقعیت اجتماعی شهر حفظ شود.
سیاسیسازی حجاب به اصل موضوع ضربه زده است
حجتالاسلام عباس موسیوند در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه پرداختن سطحی به موضوع حجاب نتیجهای دربر نداشته، اظهار کرد: سیاسی شدن حجاب طی سالهای گذشته ضربهای جدی به اصل موضوع وارد کرده و روند اصلاح را دشوارتر کرده است.
وی مهمترین عامل مؤثر در وضعیت کنونی را گسست در سبک زندگی دانست و افزود: عفاف و حجاب تنها بخشی از یک منظومه بزرگ فرهنگی است و در شرایطی که معماری، شهرسازی، پوشش، روابط خانوادگی و سایر ساحتهای سبک زندگی بهسرعت غربی شدهاند، اصرار بر یک بخش بدون توجه به سایر اجزا، اثربخش نخواهد بود.
مدیر حوزه علمیه آخوند ملاعلی همدانی با اشاره به نقش نظام آموزش عالی در ترویج نگاه غربزده گفت: وقتی علوم انسانی، شهرسازی، روانشناسی و جامعهشناسی در دانشگاهها بر پایه مدلهای غربی تدریس میشود، نمیتوان انتظار داشت خروجی این نظام آموزشی کنشگران سبک زندگی اسلامی باشند. بهتبع آن، نمیتوان از این روند انتظار تقویت حجاب و عفاف داشت.
وی، فضای مجازی را کانون اصلی آسیبها دانست و تصریح کرد: اینستاگرام، تلگرام و واتساپ امروز به محلی برای نفوذ گسترده فرهنگی تبدیل شدهاند و بیشترین ضربه به حجاب از این فضا وارد میشود. با وجود این، شورای عالی فضای مجازی هنوز بحران عفاف و حجاب را بهعنوان مسئله محوری خود مورد توجه قرار نداده و فضاهای غربی نیز بدون مدیریت رها شدهاند. در چنین شرایطی، انتظار اثرگذاری از نهادهای فرهنگی و تبلیغی، انتظاری غیرواقعی است.
موسیوند ادامه داد: حوزههای علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی وظایف فرهنگی دارند، اما نقش امروز حوزه نباید به تکرار توصیههای سطحی محدود شود. حوزه باید مطالبهگر مدیریت کلان فرهنگی باشد؛ از تغییر سیاستهای فضای مجازی تا تحول در رویکرد آموزش علوم انسانی. اگر ریشهها اصلاح نشود، ادامه مسیر گذشته تنها به تشدید وضعیت خواهد انجامید.
وی در جمعبندی سخنان خود تأکید کرد: حل مسئله عفاف و حجاب زمانی محقق میشود که در بستر سبک زندگی ایرانی–اسلامی دیده شود و تمام اجزای این سبک زندگی بازسازی و تقویت گردد؛ در آن صورت، حجاب نیز بهطور طبیعی و پایدار در جامعه محقق خواهد شد.
نهادهای مسئول در مسئله حجاب دچار انفعالاند
حجتالاسلام علیاصغر مظاهری در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مسئله عفاف و حجاب دارای پشتوانه قانونی و دینی روشنی است، اما بهدلیل فعال نشدن ظرفیت نهادهای مسئول، از جمله وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات، حوزههای علمیه و نیز دستگاههای اجرا و نظارت مانند نیروی انتظامی و دادستانها، این حوزه با نوعی ولنگاری مواجه شده است؛ وضعیتی که نه با هویت اسلامی سازگار است و نه با شأن فرهنگی کشور.
وی مهمترین راهکار برای خروج از این وضعیت را مطالبهگری مردمی دانست و افزود: در نظام مردمسالار، نیروی محرکه تصمیمگیریها مردم هستند و هرجا مردم وارد میدان شدهاند، امور پیش رفته است. همانطور که رهبر معظم انقلاب تأکید کردهاند، بسیاری از پیشرفتهای راهبردی کشور با مطالبه و اراده مردم تحقق یافته است.
مدیر حوزه علمیه زنگنه همدان با اشاره به ضرورت سازمانیافتگی این مطالبه توضیح داد: مطالبهگری باید تشکیلاتی و متمرکز باشد. حرکتهای پراکنده تأثیرگذار نیست، اما تشکلهای مردمی میتوانند با همفکری، راهکار ارائه دهند و از دستگاههای کلیدی مانند دادستانی و ستاد امر به معروف و نهی از منکر بهصورت هدفمند مطالبه کنند. این ستاد هم نقش اجرایی دارد و هم میتواند بستر آموزش روشهای صحیح امر به معروف را ایجاد کند.
وی با بیان اینکه مطالبهگری مؤثر باید معطوف به مسائل ضروری و قابل تحقق باشد، تصریح کرد: یکی از اولویتها، نظارت بر کارمندان دولت در ادارات، بیمارستانها و بانکهاست؛ زیرا این دستگاهها مستقیماً زیر نظر حاکمیت اداره میشوند و رعایت قانون حجاب در آنها باید کامل و دقیق باشد. همچنین ساماندهی فضای مجازی و تبلیغات بیضابطه از دیگر مطالبات فوری است که باید از مجلس و قوه قضائیه پیگیری شود.
مظاهری درباره شیوه اجرای مطالبهگری تأکید کرد: این فرآیند باید مرحلهای و زمانبندیشده پیش برود؛ ابتدا با تذکر محترمانه آغاز شود، سپس به نامهنگاری رسمی برسد و در صورت بینتیجه ماندن، شکواییه و شکایت مردمی به مراجع قضائی ارائه شود.
وی افزود: فعالسازی مسئولان تنها با مطالبهگری مردمی تشکیلاتی، هوشمند و پیگیر امکانپذیر است.
در نهایت، آنچه این روزها در همدان دیده میشود، بیش از آنکه یک تغییر ظاهری در پوشش باشد، نشانه دگرگونی آرامی در الگوی زیست شهری است؛ دگرگونیای که اگر بیتوجهیها ادامه یابد، میتواند شکاف میان هویت تاریخی «دارالمؤمنین» و واقعیت امروز خیابانها را عمیقتر کند. جریانهای فرهنگی ریشهدار این شهر هنوز ظرفیت اصلاح و بازگشت دارند، اما استمرار رهاشدگی اجتماعی، میدان را برای الگوهای تحمیلی و بیضابطه باز میگذارد.
تداوم بیعملی نهادی و بیتفاوتی مدنی، وضع موجود را تثبیت میکند؛ اما فعالشدن مطالبه مردمی، تقویت هویت فرهنگی و بازگشت سازوکارهای نظارتی میتواند جریان را معکوس کند.
همدان، با پشتوانه تاریخی و ظرفیت انسانیاش، هنوز توان آن را دارد که پیش از دیر شدن، مسیر فرهنگی خود را بازیابد.
