به گزارش مشرق، این روزها در ترکیه، بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی، درباره احتمال تغییراتی جدید در سیاست خارجی این کشور صحبت میکنند. آنان میگوین، با توجه به محتوای سند استراتژی امنیت ملی آمریکا برای سال ۲۰۲۵ میلادی، تیم اردوغان در جستجوی راههایی برای تعامل بیشتر با آمریکا در منطقه است و در عین حال، میخواهد بخشی از خلا عدم حضور آمریکا را پر کند.
مقامات آنکارا، دغدغه دیگری نیز دارند که عبارت است از تلاش برای حضور نظامیان ترکیه در غزه به عنوان بخشی از نیروی حافظ صلح. تا اینجای کار، رژیم صهیونیستی با این درخواست ترکیه مخالفت کرده است. ولی تیم اردوغان امیدوار است با وساطت آمریکا و کشورهای عربی، در این بازی به نتایج تازهای دست پیدا کند.
یکی از ابعاد پیچیده این معادله، این است که حضور اشغالگرانه رژیم صهیونیستی در سوریه، برای ترکیه نیز دردسرساز است. اما مقامات آنکارا تلاش میکنند با رویکردی آرام و عملگرایانه، این موضوع را تبدیل به چالشی بنیادین نکنند. در چنین شرایطی است که برخی از تحلیلگران ترکیه نگاهی عملگرایانه به رابطه با رژیم صهیونیستی دارند و برخی دیگر، درباره چالشها و پیامدها هشدار میدهند.
مهمت اوغوتچی از سفرای بازنشسته وزارت امور خارجه ترکیه و رئیس فعلی باشگاه انرژی در لندن، به بررسی این موضوع پرداخته که دولت اردوغان، برای تقویت روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی، با چه چالشهایی روبروست و باید به چه موضوعاتی بیاندیشد.
بخشهایی از تحلیل اوغوتچی را با هم مرور میکنیم و سپس به ارزیابی دیدگاههای او خوهیم پرداخت:
آیا گسست روابط ترکیه – اسرائیل، همیشگی خواهد بود؟
مهمت اوغوتچی بر این باور است که بنا به دلایل بسیار، نمیتوان انتظار داشت که بین ترکیه و رژیم صهیونیستی، نوعی گسست پایدار به وجود بیاید.
او میگوید: «روابط بین ترکیه و اسرائیل شاید یکی از چالشبرانگیزترین دورههای تاریخ مدرن را پشت سر میگذارد. فاجعه انسانی در غزه، استراتژی نظامی فزاینده و خشن اسرائیل در سوریه، ائتلاف ضد ترکیهای که با یونان و قبرس ایجاد کرده و فشار فزاینده برخی از گروههای لابی یهودی در آمریکا بر منافع ملی آنکارا، بخشهایی از یک تصویر بزرگ هستند. تصویری که در آن، ترکیه همچنان حماس را به عنوان گروه مقاومت میشناسد و تجارت ۹ میلیارد دلاری با اسرائیل را متوقف کرده است. حالا نوعی انجماد سیاسی بین ترکیه و اسرائیل به وجود آمده است. اما با وجود همه اینها، یک حقیقت اساسی، بدون تغییر باقی مانده است: ترکیه و اسرائیل مدتهاست که همدیگر را میشناسند و جداییناپذیرند. ترکیه اولین کشور با اکثریت مسلمان بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت. برای دههها، همکاری بینظیری در زمینههای دفاعی، اطلاعاتی، فناوری، کشاورزی و مدیریت بحران منطقهای بین طرفین توسعه یافت است. درهای باز شده در ترکیه به روی یهودیانی که از دادگاههای تفتیش عقاید اسپانیا و آزار و اذیت نازیها گریخته بودند، جایگاه مهمی در تاریخچه این رابطه دارند. حتی در حادترین لحظات بحران، معماری این رابطه هرگز به طور کامل از بین نرفت. روابط دفاعی، اطلاعاتی و تجاری به ندرت قطع شدهاند».
اوغوتچی در ادامه میگوید: «البته، روابط بین دولتی صرفاً بر اساس منافع استراتژیک هدایت نمیشوند. خلق و خوی رهبران، دیدگاههای شخصی و گاهی اوقات واکنشهای احساسی نیز بر این معادله تأثیر میگذارند. لذا باید بپذیریم، خصومت شخصی بین اردوغان و نتانیاهو عامل مهمی در تشدید فعلی روابط است. ولی واقعیت تغییرناپذیر این است: روابط ترکیه و اسرائیل دارای عمق ساختاری مبتنی بر سیاست واقعگرایانه است که از منافع شخصی فراتر میرود. منافع استراتژیک، چنان دیکته میکند که روابط شکسته و گسسته نیز بازسازی میشوند و زخمها التیام مییابند. حال باید دید، آیا طرفین در مسیر عادیسازی نیز حرکت خواهند کرد یا نه؟ وقتی کانالهای رسمی شکست میخورند، رگهای واقعی دیپلماسی در جای دیگری جریان مییابند. امروز، این رگها در شبکههای خاموش و توسط بازیگرانی مانند افسران اطلاعاتی سابق، دیپلماتهای باتجربه، چهرههای تجاری مورد اعتماد، اندیشکدهها و نمایندگان مهاجران، فعال شدهاند. این شبکه یک کمیته یا گروه ویژه رسمی نیست، بلکه یک میز پشت پرده با نفوذی ناشناس اما قدرتمند است.»
شبکه مخفی با سه کارکرد
مهمت اوغوتچی معتقد است که «شبکه مخفی و پشت پرده برای ترمیم روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی، ۳ کارکرد دارد: ۱.کاهش تنشها قبل از تشدید اختلافات. ۲.باز کردن زمینههای همکاری مستقل از سیاست به ویژه در انرژی سبز، مدیریت آب، هوش مصنوعی، فناوری کشاورزی، مراقبتهای بهداشتی و امنیت سایبری. ۳.استفاده از کشورهای ثالث مانند جمهوری آذربایجان، انگلیس، آمریکا و امارات. در مواقعی که تماس مستقیم پرهزینه است، این مراکز مکانهای ایدهآلی برای دیپلماسی پشت پرده هستند. سکوت رسمی به معنای پایان ارتباط نیست، بلکه صرفاً شکل ارتباط را تغییر میدهد. الزامات منطقهای و چشمانداز منطقهای نشان میدهد که رابطه بین ترکیه و اسرائیل نمیتواند برای همیشه قطع شود:. چرا که آنها از چشمانداز ژئوپلیتیکی با ایران گرفته تا جنگ روسیه و اوکراین، تغییر در تمرکز استراتژیک آمریکا، توافقنامههای ابراهیم، تشدید رقابت انرژی در شرق مدیترانه، شکنندگی خط ترکیه و یونان و همچنین تغییر سریع معادلات در سوریه، دلال بسیاری برای حفظ رابطه دارند و با وجود این همه خطرات در هم تنیده، جدایی طولانی مدت بین ترکیه و اسرائیل نه از نظر اقتصادی، نه از نظر استراتژیک و نه از نظر منطقهای امکانپذیر نیست و آمریکا نیز خواهان ترمیم ارتباط آنهاست».
اوغوتچی به عنوان یک دیپلمات و متخصص حوزه انرژی که به منظور استفاده از ظرفیتهای انرژی در شرق مدیترانه، خواهان تقویت روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی است، چنین ایدهای را پیشنهاد میکند: «لازم است برای عادیسازی آرام گامهای مشخص برداشته شود. ضرورت دارد که یک تیم اصلی کوچک و قابل اعتماد در پشت صحنه ایجاد شود. همچنین لازم است گروههای کاری موضوعی در زمینههای انرژی، آب، کشاورزی، دفاع، فناوری، هوش مصنوعی و مراقبتهای بهداشتی ایجاد شود. مقامات طرفین، باید توافق کنند که جلسات منظم و کم سروصدا در کشورهای ثالث برگزار شود. علاوه بر این، لازم است یک پروتکل زبان مشترک برای جلوگیری از تشدید تنش در رسانهها تدوین شود. این رابطه باید با یک چشمانداز ۲۵ ساله بازسازی شود؛ باید برای بلندمدت طراحی شود، نه برای دورههای کوتاه. اینها پیشنهادهای رمانتیک نیستند، بلکه گامهای منطقی و عملی هستند که منافع هر دو طرف را حفظ میکند. بعضی از روابط با یک ضربه از هم نمیپاشند، آنها با گذشت زمان به سکوت فرو میروند، صبر میکنند و بالغ میشوند. سپس، روزی، وقتی بادهای موافق وزیدن میگیرند، دوباره شکوفا میشوند. رابطه ترکیه و اسرائیل دقیقاً چنین رابطهای است: ارتباط، گاهی فرسوده میشود، اما از بین نمیرود. قدرتش را از دست نمیدهد، فقط آن را پنهان میکند. وظیفه ما امروز این نیست که با صدای بلند صحبت کنیم، بلکه باید پایههای میز مذاکره را محکم کنیم. برخی از روابط برای شروع مجدد به هیاهو نیاز ندارند، بلکه به یک گام کوچک نیاز دارند که قاطعانه و در لحظه مناسب برداشته شود. آن لحظه نزدیک است».
نگرش مهمت اوغوتچی درباره روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی، نمونهای از رویکرد دیپلماتها و تحلیلگرانی است که به بهانه عملگرایی و حفظ منافع مالی، همواره بر ضرورت تداوم روابط آنکارا و رژیم صهیونیستی تاکید میکنند.
طرح پیشنهاد اوغوتچی درباره حرکت طرفین در مسیر«عادیسازی آرام» و دور از هیاهو و استفاده از ظرفیت واسطهها و میانجیهایی مانند جمهوری آذربایجان و دیگران، ایده اصلی و کانون نظرات تحلیلگرانی است که دولت اردوغان را تشویق به بازسازی روابط با رژیم صهیونیستی میکنند.
این در حالی است که در بسیاری از رسانههای ترکیه و همچنین در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی، شاهد این هستیم که موج فزاینده صهیونیسم ستیزی و همدردی با مردم مظلوم غزه در جامعه ترکیه و به ویژه نزد نخبگان، روز به روز قدرت بیشتری پیدا میکند.
گروه دیگری از تحلیلگران برجسته ترکیه در مخالفت با رویکرد اوغوتچی، بر این باورند که مسئولیتهای بشردوستانه و اخلاقی از اهمیت بالایی برخوردار است و دولت ترکیه باید در دفاع از مظلومان غزه، رویکردی صادقانه و مسئولیت شناسانه اتخاذ کند.
