خبرگزاری مهر - گروه سلامت: سرطان دستگاه گوارش اشاره به شرایط بدخیم دستگاه گوارش و ارگانهای جانبی هضم، از جمله مری، معده، سیستم صفراوی، پانکراس، روده کوچک، روده بزرگ، راست روده و انسداد است.
به طور کلی، دستگاه گوارش و ارگانهای جانبی هضم (پانکراس، کبد، کیسه صفرا) مسئول سرطانهای بیشتر و مرگومیر بیشتر از سرطان نسبت به سایر سیستمهای بدن هستند. تنوع جغرافیایی در میزان سرطانهای مختلف دستگاه گوارش بسیار زیاد است.
در همین راستا خبرنگار مهر با حبیب الله محمود زاده استاد جراحی سرطان دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشته است.
دلایل اصلی بروز سرطانهای دستگاه گوارش چیست؟
محمود زاده: بروز بیماریها و سرطانهای دستگاه گوارش به عوامل متعددی وابسته است و معمولاً تنها یک عامل نمیتواند بهتنهایی موجب ابتلاء به این نوع سرطانها شود. ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی در ایجاد سرطانهای دستگاه گوارش از جمله سرطان معده، سرطان کبد، سرطان پانکراس و سرطان مری نقش دارند.
عوامل خطر در بخشهای مختلف دستگاه گوارش متفاوت است؛ برای نمونه، علل بروز سرطان در مری با علل سرطان روده بزرگ یا کبد تفاوت دارد. با این حال، چند عامل مشترک در بیشتر موارد مشاهده میشود که آگاهی از آنها برای عموم مردم اهمیت زیادی دارد.
سیگار و الکل از مهمترین و خطرناکترین عوامل بروز سرطان در دستگاه گوارش هستند. مصرف مداوم الکل و دخانیات، احتمال ابتلاء به سرطان مری، سرطان کبد و سرطان پانکراس را بهطور قابل توجهی افزایش میدهد.
از دیگر عوامل مؤثر میتوان به مصرف بیشازحد نمک اشاره کرد که خطر سرطان معده را بالا میبرد. همچنین، عفونتهای میکروبی بهویژه میکروب اچپیلوری (Helicobacter pylori) که بهعنوان باکتری معده شناخته میشود، نقش مهمی در شکلگیری سرطان معده دارد.
مصرف مواد غذایی آلوده یا نگهداریشده در شرایط نامناسب نیز میتواند در بروز سرطان کبد مؤثر باشد. برای مثال، آجیلها و مواد غذاییای که بهدرستی نگهداری نمیشوند ممکن است دچار رشد سموم قارچی شوند که از عوامل شناختهشده در بروز سرطان کبد هستند.
همچنین چاقی، دیابت و شاخص توده بدنی (BMI) بالا از دیگر عوامل خطر مهم در ابتلاء به سرطان پانکراس محسوب میشوند. سبک زندگی کمتحرک و مصرف زیاد قند نیز میتواند احتمال بروز این سرطان را افزایش دهد.
علائم هشدار سرطان مری و دستگاه گوارش چیست؟
محمود زاده: سرطان مری از جمله سرطانهای خطرناک دستگاه گوارش است که میتواند با علائم هشداردهنده مشخصی خود را نشان دهد. یکی از شایعترین علائم این بیماری، احساس گیر کردن غذا در گلو یا بلع دردناک و دشوار است؛ این علامت میتواند زنگ خطر جدی ابتلاء به سرطان مری باشد و در صورت مشاهده، فرد باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
بهجز مشکل در بلع، وجود سایر علائم گوارشی خطرناک نیز میتواند نشاندهنده بروز سرطان در دستگاه گوارش باشد. از جمله این علائم میتوان به کاهش وزن غیرقابل توضیح، وجود خون در استفراغ یا مدفوع بهصورت خون روشن یا تغییر رنگ تیره و سیاه در مدفوع اشاره کرد که این نشانهها از علائم هشدار سرطانهای گوارشی هستند و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند.
از دیگر عوامل مهمی که احتمال ابتلاء به سرطانهای دستگاه گوارش را افزایش میدهد، سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا دیگر سرطانهای گوارشی است. افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلاء به سرطان دارند، حتماً تحت غربالگریهای منظم قرار گیرند تا در صورت وجود تغییرات غیرطبیعی، بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود.
غربالگری در تشخیص سرطانهای دستگاه گوارش چه نقشی دارد؟
محمود زاده: افرادی که هیچ سابقه خانوادگی سرطان ندارند نیز باید به علائم هشدار توجه داشته باشند. در افرادی که سن آنها بیش از ۵۰ سال است و هیچگونه زمینه خانوادگی ابتلاء به سرطان ندارند، انجام غربالگری سرطان روده بزرگ طبق استانداردهای جهانی توصیه میشود. بهترین روش برای تشخیص زودهنگام، کولونوسکوپی است که میتواند پولیپها و ضایعات پیشسرطانی را شناسایی و در مراحل اولیه درمان کند.
برخلاف سرطان سینه، برای بسیاری از سرطانهای دستگاه گوارش هنوز روشهای پیشگیری و غربالگری عمومی و گسترده وجود ندارد. بنابراین، توجه به علائم هشداردهنده مانند گیر کردن غذا، کاهش وزن ناگهانی، وجود خون در مدفوع یا استفراغ خونی از اهمیت بالایی برخوردار است. مراجعه به پزشک در زمان مناسب میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و شانس درمان موفق را افزایش دهد.
عوامل ژنتیکی در بروز سرطانهای دستگاه گوارش چه نقشی دارد؟
محمود زاده: عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و تغذیه ناسالم از مهمترین دلایل بروز سرطانهای دستگاه گوارش به شمار میروند. توصیه میشود افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلاء به سرطان روده بزرگ یا دیگر سرطانهای گوارشی دارند، باید زودتر از دیگران تحت غربالگری سرطان قرار گیرند.
اگر یکی از اعضای خانواده درجهیک مانند پدر، مادر یا برادر در سن ۴۰ سالگی به سرطان روده بزرگ مبتلا شده باشد، سایر اعضای خانواده باید ده سال زودتر یعنی در سن ۳۰ سالگی آزمایشها و تستهای غربالگری را انجام دهند. این اقدام به شناسایی زودهنگام تغییرات پیشسرطانی کمک میکند و احتمال درمان موفق را افزایش میدهد.
سرطانهای مختلف دستگاه گوارش علائم متفاوتی دارند. برای مثال، سرطان کبد ممکن است با زردی پوست، تب خفیف، کاهش وزن نامشخص یا درد در ناحیه بالای شکم آغاز شود. در برخی از افراد مسن، این بیماری حتی میتواند با تغییرات رفتاری یا افسردگی ناگهانی خود را نشان دهد.
یکی دیگر از علائم مهم، کمخونی بدون دلیل مشخص است و اگر فردی دچار کمخونی شود و علت آن به کمبود آهن یا تغذیه نامناسب مرتبط نباشد، باید احتمال خونریزی پنهان در دستگاه گوارش و بروز سرطان بررسی شود.
تغذیه ناسالم چه نقشی در بروز سرطانهای دستگاه گوارش دارد؟
محمود زاده: نقش تغذیه ناسالم و مصرف فستفودها در افزایش خطر سرطانهای گوارشی بسیار زیاد است، فستفودها حاوی گوشتهای فرآوریشده هستند که برای نگهداری طولانیمدت، مواد شیمیایی و ترکیبات صنعتی به آنها افزوده میشود. این ترکیبات میتوانند بهطور مستقیم در ایجاد سرطان مؤثر باشند.
همچنین، فستفودها معمولاً نمک بسیار بالا، روغنهای صنعتی و اسیدهای چرب ترانس دارند. این ترکیبات علاوه بر افزایش احتمال ابتلاء به سرطان معده و کبد، باعث بالا رفتن شاخص توده بدنی و در نتیجه چاقی میشوند؛ عاملی که ارتباط مستقیم با سرطان پانکراس و دیگر سرطانهای گوارشی دارد.
مصرف غذاهای مانده و نگهداریشده بیش از چند روز نیز میتواند خطرناک باشد. غذاهایی که بیش از دو تا سه روز نگهداری میشوند، ممکن است دچار رشد میکروبی یا تغییرات شیمیایی شوند که در بلندمدت میتواند زمینهساز سرطان کبد و معده شود.
عوامل افزایش سرطانهای گوارشی در ایران چیست؟
محمود زاده: افزایش موارد سرطانهای دستگاه گوارش در ایران تنها به عوامل ژنتیکی محدود نمیشود، بلکه سبک زندگی، تغذیه نادرست، نبود آموزش مناسب و تبلیغات ناسالم نقش بسیار پررنگی در گسترش این بیماریها دارند. در ردههای سنی پایینتر نیز زمینه بروز بیماریهای گوارشی و حتی سرطان معده بهدلیل شکلگیری عادات غذایی غلط از دوران کودکی وجود دارد. ذائقه غذایی کودکان از سالهای ابتدایی زندگی شکل میگیرد و خانوادهها و نظام آموزشی کشور باید در این زمینه مسئولانهتر عمل کنند.
در سالهای گذشته، رسانههای جمعی از جمله تلویزیون بهجای فرهنگسازی تغذیه سالم، محصولات پرنمک و مضر مانند پفک و چیپس را تبلیغ میکردند. هنوز هم کمتر شاهد پخش برنامههایی هستیم که به کودکان بیاموزد مصرف خوراکیهای شور و فستفودها میتواند در آینده به سرطان معده یا سرطان دستگاه گوارش منجر شود.
بسیاری از آجیلها و مواد غذایی فصلی مانند آجیل شب عید و شب یلدا، بهدلیل نگهداری نادرست و آلودگیهای قارچی، میتوانند خطرناک باشند. این مواد در صورت مصرف طولانیمدت، زمینهساز سرطان کبد و معده میشوند. با وجود این، نظارت مؤثر و جدی بر سلامت مواد غذایی در کشور وجود ندارد.
نقش تبلیغات غیرمستقیم سیگار در رسانهها و آثار نمایشی، عاملی خطرناک در شکلگیری الگوهای غلط رفتاری میان جوانان است و در بسیاری از سریالها و فیلمها، مصرف سیگار بهطور طبیعی نمایش داده میشود، در حالیکه سیگار یکی از عوامل اصلی سرطان مری و سرطانهای دستگاه گوارش است.
یکی از نکات قابل توجه، ارزانی سیگار در ایران نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکا است. در حالی که بسیاری از کالاها و خدمات در کشور افزایش قیمت داشتهاند، قیمت سیگار در سطح پایین باقی مانده است؛ موضوعی که باعث مصرف گستردهتر دخانیات در میان اقشار مختلف جامعه شده است.
برای کاهش آمار سرطانهای گوارشی در ایران، باید آموزش تغذیه سالم از دوران ابتدایی، کنترل تبلیغات ناسالم غذایی و نظارت بر مواد خوراکی بهطور همزمان اجرا شود و بدون اصلاح فرهنگ تغذیه و رفتارهای اجتماعی، سرطانهای دستگاه گوارش روند افزایشی در کشور خواهد داشت.
