نگذاریم دانشگاه‌ها به موزه رشته‌های منقرض‌شده تبدیل شوند

به گزارش فارس، مریم سلیمی که دارای بیش از یک دهه سابقه تدریس آکادمیک بوده و دارای دکترای علوم ارتباطات اجتماعی است، معتقد است که نظام آموزش عالی نیازمند معماری جدید است و نباید اجازه دهد که دانشگاه‌ها به موزه رشته‌های منقرض شده تبدیل شوند.
مدرس سوادهای نوین بر این باور است، تغییر معماری نظام آموزشی باید سریعتر در دستور کار قرار گرفته و لازمه آن نیز بهره گیری از اتاقهای فکر و اندیشکده های به روز، بهره گیری از تجارب جهانی، مشخص کردن تصویری روشن از آینده و در خدمت آینده قرارگرفتن نظام آموزشی در چارچوب اهداف و چشم اندازهای واقعی و دست یافتنی است.
مشروح گفت‌وگو با سلیمی را ادامه می خوانید.
دانشجویان را برای مشاغلی که وجود نخواهند داشت تربیت نکنیم!
فارس: تحولات آتی پیش رو و نقش‌آفرینی جدی هوش مصنوعی در تصاحب مشاغل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سلیمی: تحولات آینده، مخصوصاً نقش‌آفرینی هوش مصنوعی، نشان می‌دهد که نمی‌توان با منطق گذشته برای آینده برنامه‌ریزی کرد. بخش بزرگی از مشاغل امروز با نقش آفرینی جدید هوش مصنوعی و ماشین‌های یادگیرنده یا حذف می‌شوند یا بازتعریف می‌شوند. اگر رشته‌ها و سرفصل‌های دانشگاهی با روند کنونی ادامه یابد، عملاً نیروی انسانی را برای مشاغلی تربیت می‌کنیم که یا وجود نخواهد داشت یا به تدریج از ارزش و اثرگذاری آنها کاسته می شود. این واقعیت، ضرورت بازنگری فوری و عمیق در نظام آموزشی، رشته‌ها، منابع و روش‌های آموزشی را نشان می‌دهد.
نیازمند معماری جدید در نظام آموزش عالی هستیم
فارس: آیا به رشته‌های جدیدی نیز نیاز داریم؟
سلیمی: بله و فراتر از آن؛ ما نیازمند معماری جدید نظام آموزش عالی هستیم. در جهان امروز، قابلیت‌های هوش مصنوعی هر ۳ تا ۶ ماه تقریباً دو برابر می‌شوند.
بناست به مرحله‌ای برسیم که هر 45 دقیقه یکبار، اطلاعات حوزه های مختلف به روز شود. پیش‌بینی می‌شود طی ۴–۵ سال آینده، ۷۰ تا ۸۰ درصد مشاغل فعلی جایگزین شوند. بنابراین رشته‌های نوظهور و آینده‌محور ضروری هستند. 
در ذکر رشته‌های حیاتی و فوری که نیازمند توجه لازم هستند شاید بتوان از ارکستراسیون و مهندسی هوش مصنوعی، ایمنی، ریسک و حکمرانی هوش مصنوعی، مهندسی داده و سیستم‌های عامل‌محور، زیست‌فناوری محاسباتی و مهندسی ژن، محاسبات کوانتومی و کاربردهای آن، رباتیک پیشرفته و ربات‌های انسان‌نما، امنیت سایبری زیرساخت‌های حیاتی، سلامت دیجیتال و پزشکی هوشمند، اقتصاد الگوریتمی و حکمرانی داده، آینده‌پژوهی کاربردی و طراحی آینده کار و....
تحولات جهانی، بازار کار و دانشجویان، منتظر تحولات آموزشی ما نخواهند ماند
به خاطرمان باشد، تحولات جهانی و بازار کار منتظر منابع درسی ما نمی‌مانند و نسل جدید نیز منتظر اصلاحات ما نخواهد بود. 
دانشجوی امروز از هوش مصنوعی، پلتفرم‌های جهانی، دوره‌های آنلاین و پروژه‌های بین‌المللی یاد می‌گیرد، گاهی بیش از یک ترم دانشگاه. اگر سیستم آموزش رسمی نتواند با این سرعت پیش برود، دانشجویان مسیرهای یادگیری غیررسمی و حتی مهاجرت تحصیلی و شغلی را انتخاب خواهند کرد.
از تجارب آموزشی جهانی غافل نمانیم
فارس: تجربه جهان در تغییر معماری نظام آموزشی چه درس‌هایی برای ما دارد؟
سلیمی: تجارب جهانی روشن می‌کند که آموزش عالی باید پویا و پروژه‌محور شود. نگاهی به این تجارب نشان می‌دهد که به سمت دوره‌های کوتاه‌مدت و مهارت‌محور، همکاری واقعی با صنعت، استفاده از هوش مصنوعی برای شخصی‌سازی یادگیری، تاکید بر مهارت‌های انسانی و نرم، یادگیری مادام‌العمر و تلفیق محیط واقعی و فضای مجازی و... حرکت کرده‌اند، رصد این تحولات و بهره‌گیری از تجارب موفق ضروری است.
واقعیت این است که ژاپن اصلاح نظام آموزشی را از سال ۲۰۱۶ یعنی پیش از تلاش برای دستیابی به «جامعه نسل پنجم» با عنوان «جامعه ابرهوشمند» آغاز کرد، این یعنی مقدمه هر تغییر بزرگی، در گروی اصلاح نظام آموزشی است. دریچه های آینده از گذرگاه آموزش می‌گذرند.
نظام آموزشی ژاپن به انسان محوری، ابرهوشمندی، یکپارچه سازی علوم، توجه به مسایل اخلاقی و اجتماعی و... نیز عنایت داشته است.
بپذیریم آینده اکنون است و برای شکل دادن به آینده سریعتر عمل کنیم که فردا دیر است. به عصری رسیده ایم که دیگر آینده ساختنی شده و اگر ما آینده را شکل ندهیم، آینده را برایمان شکل خواهند داد.
این تغییر معماری باید سریعتر در دستور کار قرار گرفته و لازمه آن نیز بهره گیری از اتاق‌های فکر و اندیشکده‌های به روز، بهره گیری از تجارب جهانی، مشخص کردن تصویری روشن از آینده و در خدمت آینده قرارگرفتن نظام آموزشی در چارچوب اهداف و چشم اندازهای واقعی و دست یافتنی است.
هر دانشگاه باید واحدی برای تحقق آینده و هر دانش آموز و دانشجو باید به عنوان یک بازیگر جدی در این خصوص باشد. در این مسیر لازم است مهدها، نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی مانند یک سیستم یکپارچه و زنجیره وار عمل کنند،
نباید دانش آموزان و دانشجویان برای آینده‌ای با آدرسی نامعلوم تربیت شوند.
آموزه‌های دانشگاهی، قطعه ای از پازل بزرگ یادگیری
فارس: انتظار شما از دانشجویان چیست؟
سلیمی: دانشجویان عزیز نیز صرفاً به هوش مصنوعی تکیه نکنند یا حتی به استفاده از آن در حد راهبری در قالب دستور و یا پلتفرمی و نرم افزاری اکتفا نکنند؛ بلکه به طراحی مدلهای مختلف هوش مصنوعی در حوزه تخصصی بپردازند.
نیاز است دانشجویان دارای سوادهای مختلف بوده و در کنار بهره گیری از هوش مصنوعی و ... دارای مهارتهای همچون قدرت تحلیل، خلاقیت، تفکر انتقادی، حل مسئله واقعی، یادگیری عمیق، توان مدیریت پیچیدگی‌ها و... باشند. 
همچنین اخبار فناوری و پژوهش‌های دنیا و تحولات جهانی را روزانه رصد کرده، مهارت‌های انسانی و سوادهای نوین را تقویت کنند. پروژه‌های واقعی، آزاد و بین‌المللی انجام دهند. یادگیری مادام‌العمر داشته باشند.
با متخصصان بین المللی تعامل کنند، مسؤولیت ارتقای توانایی‌های خود را بپذیرد و هوش مصنوعی را به عنوان ابزار توانمندساز و نه جایگزین یادگیری به‌کار گیرند، بازار کار جهانی نیز از کسانی استفاده می‌کند که هوش مصنوعی را در پروژه‌های واقعی، تیمی و مسأله‌محور به‌کار بگیرند.
واقعیت این است که حتی اگر نظام آموزشی اصلاح شود، اما دانشجو خود را ارتقا ندهد، باز هم در آینده شغلی دچار بحران می‌شود.
فصل نگاه مدرک گرا به دانشگاه به پایان رسیده و باید به دانشگاه به عنوان قطعه ای از پازل بزرگ یادگیری بنگرند.
آموزشها مهارت محور، پروژه محور و دیجیتال محور باشند
فارس: آموزش‌های مهارت‌محور چه ویژگی‌های نوین باید داشته باشند؟
سلیمی: آموزش آینده نمی‌تواند محدود به کلاس‌های سنتی و تدریس خطی باشد.
روش‌ها و ابزارهای آموزشی باید کاملاً انعطاف‌پذیر، پروژه‌محور و دیجیتال محور شوند، به نظر من مهم‌ترین تغییرات باید شامل یادگیری ترکیبی و فعال باشد.
آموزش مهارت‌محور آینده باید دارای پیوند عمیق با محیط واقعی، طبیعت، حیوانات، گیاهان و فناوری‌های پیشرفته باشد. دانشجویان باید تجربه عملی در آزمایشگاه‌های زیستی، محیط‌های طبیعی، مزارع، اکوسیستم‌ها و تعامل با ربات‌ها و ابزارهای هوشمند داشته باشند.
هم‌زمان، ابزارهای مجازی مانند متاورس، شبیه‌سازی‌های سه‌بعدی و واقعیت افزوده/مجازی  امکان تجربه محیط‌های پیچیده، پروژه‌های صنعتی و سناریوهای زیست‌محیطی را به صورت امن و دقیق فراهم می‌کنند.
به عبارت دیگر، تلفیق یادگیری عملی، محیطی و طبیعی با فناوری‌های پیشرفته و فضای مجازی، نسل آینده را برای مواجهه با چالش‌های واقعی و کار تیمی مجهز می‌کند و مهارت‌های انسانی و تحلیل عمیق را تقویت می‌کند.
همچنین لازم است به جای ترم‌های طولانی و ثابت، دوره‌های مهارت‌محور کوتاه با خروجی مشخص برای بازار کار طراحی شود.
فراگیری مهارت‌های نرم و انسان‌محور ضروری بوده به طوری که خلاقیت، تفکر انتقادی، همکاری تیمی، اخلاق حرفه‌ای و مهارت‌های ارتباطی باید به صورت جدی آموزش داده شود و در قالب پروژه‌های واقعی تمرین شوند.
به‌روزرسانی مستمر منابع و سرفصل‌ها یک ضرورت جدی است، منابع درسی باید به‌صورت مداوم به‌روز شوند و با تغییرات فناوری و بازار کار هماهنگ باشند.
در کل، آموزش فردا باید پویا، چابک، شخصی‌سازی‌شده و تلفیقی از مهارت‌های انسانی و فناوری باشد تا دانشجو بتواند در جهانی که هوش مصنوعی نقش مهمی دارد، نه تنها بقا پیدا کند بلکه موفق باشد.
نباید اجازه داد دانشگاهها به موزه رشته‌های منقرض شده تبدیل شوند
فارس: حرف آخر.
سلیمی: اگر اصلاحات ساختاری و شجاعانه از هم اکنون آغاز نشود، دانشگاه‌های ما به موزه رشته‌ها و مشاغل منقرض‌شده تبدیل خواهند شد و نسل جدید به سمت یادگیری غیررسمی، پروژه‌های جهانی و مهاجرت (بیشتر) حرکت خواهد کرد، فرصت بسیار محدود است و دیگر زمان آزمون و خطای طولانی نداریم.
آینده را بسازیم و آن را از گذرگاه آموزشهای به روز و کاربردی و در خدمت آینده شکل دهیم.
نظام آموزشی باید پیشگام تحولات حرکت کند و تحول آفرین باشد، آنهم با شروع تحول در خود. آموزشها به زودی به متاورس مهاجرت خواهند کرد و بخش قابل توجهی از انتقال اطلاعات از طریق تراشه ها به ویژه تراشه های مغزی و... صورت خواهند گرفت. این یعنی دگرگونی نظام آموزشی و از ان مهمتر، دگرگونی که باید به شکل گیری آینده ای بینجامد که در پی آنیم.