خبرگزاری مهر- گروه استانها: میرزا حبیب دستان بنی مشهور به میرزا حبیب اصفهانی در سال ۱۲۵۰ هجری قمری در بن از توابع استان چهارمحال و بختیاری متولد شد و حدود ۱۰ سال ابتدایی عمرش را در این منطقه نزد پدرش ملأ اسدالله که مکتبدار بود، به تحصیل علوم اولیه و فراگیری قرآن پرداخت و سپس عازم اصفهان شد و در مدرسه نظامیه این شهر تحصیلش را پی گرفت. میرزا حبیب اما چون تشنه علمآموزی بود از اصفهان روانه تهران شد تا در مدرسه دارالفنون به تحصیل علم بپردازد. میرزا حبیب دستان بنی در ۲۷ سالگی ایران را ترک کرد و به عراق رفت که به مدت چهار سال به تحصیل علوم دینی، فلسفه و منطق پرداخت و دوباره به ایران بازگشت.
در تهران، با همکاری پسر عموی ناصرالدین شاه به مبارزه با استبداد حاکم پرداخت و مبارزات سیاسی گستردهای را در پایتخت آغاز کرد. هجویه وی در مذمت محمدخان سپهسالار، صدر اعظم و وزیر جنگ حکومت قاجار باعث شد که وی تحت تعقیب قرار گیرد لذا در سفری پرمخاطره به ناچار از ایران مهاجرت کرد و به ترکیه پناهنده شد. میرزا حبیب در ترکیه باتوجه به دانش و تجربه بالا مسئولیت اداره معارف این کشور را بر عهده گرفت و تا پایان عمرش در سال ۱۳۱۵ قمری در این منصب و چند عرصه دیگر از جمله در شورای آموزش عالی در ترکیه فعالیت داشت.
بر طبق منابع موجود، میرزا حبیب دستان بنی ۲ بار در ترکیه ازدواج کرد که صاحب سه پسر به نامهای محمدکمال، محمدجمال و احمدجلال شد. در آنجا وی را با نام حبیب آفندی میشناختند و منزلی مجلل داشت که محل آمد و شد مبارزان و مخالفان سیاست استبدادی قاجار بوده است.
میرزا حبیب دستان بنی را که در محافل ادبی و فرهنگی ایران با نام میرزا حبیب اصفهانی شناخته میشود، باید یک شخصیت فرهنگی جامعالاطراف بدانیم که در چندین عرصه پیشگام و پرچمدار حرکتهای مهم بوده و بابی تازه به روی فرهنگ و ادب این مرز و بوم گشوده است. اولین دستور زباننویس فارسی، اولین مترجم نمایشنامههای اروپایی و معرفی کننده تئاتر فرنگی به ایرانیان از جمله مصادیق پیشگامی این چهره فاخر استان چهارمحال و بختیاری است.
برای آشنایی بیشتر با این شخصیت برجسته استان، گفتگویی با علیاصغر حیدری بنی، فرهنگی بازنشسته و محقق، پژوهشگر و نویسنده چندین کتاب درباره افکار و آثار میرزا حبیب دستان بنی انجام شده است که تقدیم نگاه مخاطبان گرامی میشود. حیدری در سالهای اخیر موفق شده اسناد و مکتوبات، مقالات و دستنوشتههای فراوانی را مربوط به زندگی، آثار، افکار و اندیشههای میرزا حبیب دستان بنی در ترکیه و ایران جمعآوری و به علاقهمندان فرهنگ و ادب این خطه ارائه کند.
آثار منظوم میرزا حبیب در مدح پیامبر (ص) و ائمه (ع)
علیاصغر حیدری بنی، نویسنده و پژوهشگر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه مستندات و اطلاعات دقیق درباره فعالیتهای دینی میرزا حبیب دستان بنی موجود است، اظهار کرد: مجموعه مستندات این فعالیتها را در کتابی ذیل عنوان «بُرش دینی زندگی میرزا حبیب دستان بنی» جمعآوری کردم که به تازگی روانه بازار نشر شده و پاسخی جامع به برخی شبهات در خصوص وی است.
حیدری با ذکر اینکه میرزا حبیب سُراینده بلندترین قصیده تاریخ اسلام دربردارنده برهه تاریخی حیات پیامبر اسلام (ص) تا زمان شاعر است، ادامه داد: این سروده بلند شامل ۳۲۹ بیت است که زندگی پیامبر (ص) و ائمه (ع)، اولیای الهی و بزرگان دینی را توصیف میکند؛ مخمس میرزا حبیب درباره امام زمان (عج) نیز خواندنی است.
این نویسنده و پژوهشگر ادبی با تصریح اینکه میرزا حبیب دستان بنی را پیش از هر چیز باید یک شاعر خوش قریحه بدانیم، افزود: او تخلص دستان را در اشعار فارسی و ترکی خود برگزیده بود و اشعار متعددی در قالبهای مختلف غزل، قصیده و مثنوی دارد که قاطبه اشعارش را در کتاب «مجموعة النفائس» جمعآوری کرده است.
حیدری اضافه کرد: این کتاب متأسفانه به چاپ گسترده نرسید اما نسخهای از آن را به دست آوردم که علاقهمندان در صورت تمایل میتوانند از محتوای این کتاب استفاده کنند. دیوان البسه و دیوان اطعمه دیگر آثار میرزا حبیب در حوزه شعر و البته تصحیح متون است که درواقع آثار شاعران قدیمی را تدوین و گردآوری کرده است.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر چرایی پسوند اصفهانی به جای بنی در نام میرزا حبیب، افزود: تا قبل از انقلاب، چهارمحال و بختیاری، یزد و اصفهان استان دهم ایران محسوب میشدند که بر اساس تقسیمبندی جدید، کمکم یزد و چهارمحال و بختیاری از اصفهان جدا و به استان مستقل تبدیل شدند لذا طبیعی است که بسیاری از نامهای ما در زمان قاجار و پهلوی پسوند اصفهانی داشتند.
نگارش نخستین دستور زبان فارسی در پنج کتاب
حیدری در پاسخ به پرسش دیگری درباره پیشینه پژوهشها در زندگی و اندیشه میرزا حبیب دستان بنی، گفت: مرحوم مجتبی مینوی نخستین کسی بود که میرزا حبیب را به جامعه ایرانی معرفی کرد، این ادیب و مورخ ادبی موفق شد آثار میرزا حبیب را از ترکیه به ایران بیاورد و تحقیقات مبسوطی درباره وی انجام داده است. همچنین مرحوم ایرج افشار مقالات و مکتوبات متعددی ناظر به زندگی و آثار میرزا حبیب تدوین کرده است.
نویسنده کتاب «ستارهای از دیار بن» با اشاره به اینکه میرزا حبیب دستان بنی نخستین دستور زبان فارسی امروزی را نوشته است، توضیح داد: تا زمان میرزا حبیب هنوز هیچ اثر مدون ناظر به دستور زبان فارسی مستقل از صرف و نحو عربی تدوین نشده بود که وی درواقع مبدع واژه «دستور» و نگارنده پنج کتاب «دستور سخن»، «رهنمای فارسی»، «دبستان فارسی»، «دستورجه» و «برگ سبز» است که خوشبختانه همه این کتابها را در دسترس داریم.
حیدری با یادآوری اینکه میرزا حبیب دستور زبان را برای رفع نیاز خود در کلاسهای آموزش زبان فارسی به نوآموزان تدوین کرد، افزود: وی به عنوان نخستین کسی شناخته میشود که اجزای کلام اعم از فعل و فاعل و … را در زبان فارسی طبقهبندی کرد. این احتمال نیز وجود دارد که با توجه به آشنایی وی با زبان فرانسوی، از مدل تقسیمبندیهای گرامر فرانسه برای این تقسیمبندی دستوری استفاده کرده باشد.
بازآفرینی ادبی اثر؛ مهمترین ویژگی ترجمههای میرزا حبیب بنی
وی نوآوری و بازآفرینی ادبی اثر را از مهمترین ویژگیهای ترجمه میرزا حبیب دستان بنی عنوان کرد و افزود: نقش این چهره ادبی مبتکر در تحول نثر نوین فارسی با ارائه سه اثر ترجمهای «حاجی بابای اصفهانی»، «ژیل بلاس» و «مردم گریز» که از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه شدند، غیرقابل انکار است.
حیدری ادامه داد: مترجم در این آثار گاه ترجمه تحت اللفظی و گاه بازآفرینی متن ادبی را در دستور کار قرار داده و تسلط او به چندین زبان و اشراف کاملش بر لطایف و ظرایف زبان فارسی باعث شده تا نثری قوی ممزوج با اصطلاحات و تعابیر، حکایتها، کنایهها و ضربالمثلهای فارسی و حتی خلق اشعار و جملات آهنگین آمیخته با زبان انتقاد و هجو در میان متن در ترجمههای وی شاهد باشیم.
وی تصریح کرد: ترجمه منظوم میرزا حبیب تجددگرا از نمایشنامه مردمگریز اثر مولیر فرانسوی در سال ۱۲۸۶ قمری نیز دیگر شاهکار وی است که به عنوان نخستین ترجمه اثر نمایشی فرنگی بهشمار میرود و تئاتر در شکل اروپایی آن را به ایرانیان معرفی میکند. در ترجمه ژیل بلاس نیز از اسامی و فضای فارسی و ایرانی استفاده کرده و روحیه تجددگرایانه مترجم در این اثر کاملاً هویداست.
میرزا حبیب بنی؛ اولین مترجم آثار نمایشی غربی به زبان فارسی
این پژوهشگر تصریح کرد: کتاب «غرائب عوائد ملل» که با عنوان «شگفتیهای مردم جهان» بازنشر شده است، دیگر اثر ترجمهای میرزا حبیب از زبان فرانسوی و یکی از تلاشهای این روشنفکر تجددطلب برای گشودن دریچههای آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن اروپایی بوده است و به آداب و رسوم ملل میپردازد. وی در مقدمه کتاب آورده است: من میخواهم همشهریهایم راه و روش خوب زیستن را بیاموزند.
حیدری در خصوص کتاب «خط و خطاطان» اثر میرزا حبیب دستان بنی، یادآور شد: این اثر رسالهای به زبان ترکی عثمانی و شامل شرح مختصری درباره تاریخ هنر خوشنویسی از صدر اسلام و گسترش آن تا عصر نویسنده است و مباحثی همچون شجرهنامه اساتید خوشنویس، معرفی مکاتب خوشنویسی در دورههای گوناگون، طبقهبندی خطاطان در دورههای زمانی و جغرافیایی و … را شامل میشود.
وی در پایان گفت: میرزا حبیب دستان بنی آثار متعدد و متکثر دیگری از جمله در زمینه تجوید قرآن کریم، کتابهای آموزشی ویژه دانشآموزان دوره ابتدایی، آثار طنز و هجو، روزنامهنگاری، فهرستنگاری، تصحیح متون، منتخب متون نظم و نثر و … در کارنامه دارد که میطلبد شخصیت منحصربه فرد علمی این چهره ممتاز با حمایت مسئولان فرهنگی استان و کشور، به ادبدوستان و فرهنگدوستان معرفی شود.
