خبرگزاری مهر، گروه استانها- علی نواصر*: خوزستان، استانی که هنوز هم با وجود همه مشکلات بهعنوان قلب آب و کشاورزی و انرژی ایران شناخته میشود، امروز با مجموعهای از بحرانهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی دستوپنجه نرم میکند؛ بحرانهایی که از آتشسوزی تالاب هورالعظیم تا آلودگی هوا و کمبود آب کشاورزی را در بر میگیرد. نبود برنامهریزی استراتژیک و آیندهنگری علمی، این استان را در چرخهای از روزمرگی و تصمیمات مقطعی گرفتار کرده است.
خوزستان، استانی با منابع عظیم نفت، گاز و آب، امروز بیش از هر زمان دیگری با پرسشهای جدی درباره آینده خود مواجه است. آتشسوزی گسترده در تالاب هورالعظیم طی ماههای اخیر، زندگی چندین شهرستان را مختل کرد و نفس کشیدن را برای هزاران شهروند دشوار ساخت. مدارس، دانشگاهها و ادارات تعطیل شدند اما هیچ راهکار بلندمدتی برای پیشگیری از تکرار چنین فجایعی ارائه نشد.
آلودگی هوا در اهواز و دیگر شهرهای خوزستان، ناشی از آلایندههای صنعتی، کشاورزی و خودروها، سالهاست به یکی از معضلات اصلی استان تبدیل شده است. تصمیمات مقطعی همچون تعطیلی مدارس یا ادارات تنها مسکنی کوتاهمدت بوده و هیچ برنامه جامع برای کاهش آلایندهها یا اصلاح الگوی مصرف انرژی دیده نمیشود.
کارشناسان محیطزیست هشدار میدهند که بدون آیندهنگری علمی و مدیریت هدفمند، این چرخه تعطیلی و بحران ادامه خواهد یافت.
کمبود آب نیز ضربهای جدی به کشاورزی خوزستان وارد کرده است. ممنوعیت کشت برنج که بهعنوان یکی از محصولات سنتی و اقتصادی استان شناخته میشود، زیان سنگینی به کشاورزان وارد کرده است. در حالی که راهکارهای نوین آبیاری و مدیریت منابع آب میتوانستند جایگزین این ممنوعیت شوند، فقدان برنامهریزی استراتژیک باعث شده کشاورزان تنها با خسارت و ناامیدی مواجه شوند.
آیندهنگری در این حوزه میتوانست شامل سرمایهگذاری در فناوریهای آبیاری قطرهای، بازچرخانی آب و آموزش کشاورزان باشد اما چنین اقداماتی هنوز در دستور کار قرار نگرفته است.
مشکلات بیکاری، فاضلاب و فضای شهری نیز به معضلاتی مزمن تبدیل شدهاند. نبود برنامه کوتاهمدت و بلندمدت برای توسعه اقتصادی و اجتماعی، خوزستان را در وضعیت «کارهای دیمی» و روزمرگی نگه داشته است. بسیاری از پروژههای عمرانی نیمهتمام مانده و فرصتهای شغلی پایدار ایجاد نشدهاند. این وضعیت اعتماد عمومی را کاهش داده و مهاجرت نیروی انسانی متخصص از استان را نیز تشدید کرده است.
آیندهنگری؛ حلقه مفقوده مدیریت
در ادبیات مدیریت استراتژیک، آیندهنگری بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای پیشبینی بحرانها و طراحی راهکارهای پایدار شناخته میشود. دانشگاهها و مراکز پژوهشی میتوانند با ارائه مدلهای علمی، روندهای زیستمحیطی و اقتصادی را تحلیل کرده و سناریوهای مختلف برای آینده استان طراحی کنند اما ارتباط میان نهادهای علمی و تصمیمگیران اجرایی در خوزستان ضعیف است. نبود این پیوند، باعث شده سیاستها بیشتر واکنشی و مقطعی باشند تا آیندهنگر و هدفمند.
مدیریت هدفمند به معنای تعیین اهداف روشن، طراحی برنامههای کوتاهمدت و بلندمدت و پایش مستمر نتایج است. در خوزستان، چنین رویکردی میتواند شامل: ایجاد برنامه جامع کاهش آلودگی هوا با مشارکت صنایع، کشاورزان و شهروندان، سرمایهگذاری در فناوریهای نوین آبیاری برای کاهش فشار بر منابع آب، توسعه زیرساختهای شهری و فاضلاب با استفاده از مدلهای مشارکت عمومی، خصوصی، ایجاد فرصتهای شغلی پایدار از طریق صنایع پاک و پروژههای انرژی تجدیدپذیر و تقویت ارتباط دانشگاهها با دولت محلی برای بهرهگیری از پژوهشهای علمی در تصمیمسازی باشد
تدوین نقشه راه استراتژیک استان با افق ۱۰ ساله، شامل اهداف مشخص در حوزه محیطزیست، کشاورزی و اشتغال، ایجاد مرکز آیندهپژوهی خوزستان با همکاری دانشگاه شهید چمران اهواز و سایر مراکز علمی، برای تحلیل روندها و ارائه سناریوهای مدیریتی، اجرای طرحهای پایلوت آبیاری نوین در مناطق کشاورزی بحرانی، بهعنوان الگویی برای سایر شهرستانها، توسعه صنایع سبز و انرژیهای تجدیدپذیر بهعنوان راهکاری برای کاهش بیکاری و آلودگی و تقویت نظام پایش و هشدار سریع برای بحرانهای زیستمحیطی مانند آتشسوزی تالابها یا افزایش آلایندهها میتواند از جمله راهکارهای مدیریتی در این زمینه باشد که با برنامه ریزی بلند مدت دست یافتنی هستند.
خوزستان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آیندهنگری آکادمیک و مدیریت هدفمند است. بحرانهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی این استان را در وضعیت اضطراری قرار دادهاند، اما نبود برنامهریزی استراتژیک باعث شده تصمیمات تنها به واکنشهای کوتاهمدت محدود شوند. اگر ارتباط میان دانشگاهها، دولت محلی و جامعه مدنی تقویت شود و نقشه راهی جامع تدوین گردد، خوزستان میتواند از چرخه روزمرگی خارج شده و به سمت توسعه پایدار حرکت کند.
*مدیر خبرگزاری مهر در استان خوزستان
